Dossier

Bodemverdichting

Als de bodem dichter wordt en vervormt door mechanische spanning spreken we van bodemverdichting. Deze spanning wordt meestal veroorzaakt door landbouwmachines. Door intensivering van de landbouw worden deze machines groter en zwaarder. Gewassen kunnen minder goed wortelen in een verdichte bodem en er is minder ruimte voor transport van regenwater en lucht. Bodemverdichting is maar deels weg te nemen en dat duurt lang. Daarom is het belangrijk om verdere bodemverdichting te voorkomen.

Helaas, uw cookie-instellingen zijn zodanig dat deze video niet getoond kan worden. Vink marketing aan in uw cookie-instellingen en ververs deze pagina om de video te tonen.

Bodemverdichting is het samendrukken en vervormen van de bodem door externe krachten, zoals van zware landbouwmachines. Dat gebeurt als er een grotere druk op de bodem wordt uitgeoefend dan deze kan weerstaan. Door het samendrukken van de bodemdeeltjes wordt het volume van poriën kleiner. Poriën in de grond zijn belangrijk voor het doorlaten van water, lucht en plantenwortels.

Door verdichting ontstaan in de bodem lagen met een verschillende structuur: bovengrond, ploegzool en ondergrond. In de bovengrond is meer organische stof, meer bodemleven en meer beworteling. De structuur is losser in landbouwgrond die jaarlijks wordt geploegd of losgemaakt.

Onder de bovengrond bevindt zich de zogenaamde ploegzool. Deze laag is verdicht door tractorbanden die tijdens het ploegen over de ondergrond rijden en door wiellasten van landbouwvoertuigen. De ploegzool is vaak slechter doordringbaar voor wortels, water en zuurstof dan de daaronder gelegen grond: de ondergrond. Die is juist belangrijk om in droge perioden water te leveren aan planten en om regenwater naar het grondwater te leiden.

De ondergrond wordt niet jaarlijks losgemaakt omdat de kosten hoog zijn en de grond snel opnieuw verdicht raakt. Ondergrondverdichting is daarom een doorlopend proces, dat uiteindelijk leidt tot een homogeen verdichte ondergrond.

Meer over de oorzaak van bodemverdichting

Bodemverdichting kun je in het veld zien en meten. Plasvorming na regen en een slechte ontwikkeling van het gewas kunnen plaatsen aangeven waar de bodem verdicht is. In een profielkuil geven de bodemstructuur, kleur, bodemleven en vocht aanwijzingen over verdichting. Bodemverdichting meten kan op puntlocaties in het veld, maar ook op de schaal van een veld of regio.

Bodemverdichting meten kan op puntlocaties en op de schaal van een veld of regio met verschillende methoden. De keuze van de methode hangt af van het doel, de schaal, de gewenste nauwkeurigheid en de mogelijkheid om apparatuur te gebruiken.

Meer over het meten van bodemverdichting

De belangrijkste oorzaak van bodemverdichting is het rijden op de bodem met zware landbouwmachines. Dat gebeurt op akkers en weilanden tijdens ploegen, bemesten, maaien en oogsten. Vooral het rijden over een natte bodem en het ploegen met één wiel in de bouwvoor veroorzaken extra verdichting van de grond en structuurverlies van de bodem.

De bodem kan ook verdicht raken door vertrapping door vee in het weiland of door natuurlijke processen. Zo zijn gronden met keileem van nature dicht omdat ze in de ijstijd zijn samengedrukt door het gewicht van ijs. Natuurlijk verdichte bodemlagen kunnen waterstagnatie en een slechte wortelgroei veroorzaken.

Meer over bodemverdichting

Bodemverdichting komt voor in alle grondsoorten in Nederland. Zandgrond is gevoelig voor verdichting omdat poriën tussen grotere korrels kunnen worden opgevuld met kleine korrels en omdat de grond weinig cohesie heeft. Kleigrond is in droge toestand sterker dan een zandgrond, maar in natte toestand kan ze verdicht en vervormd raken. Bij belasting kan een natte veengrond aan de oppervlakte worden vertrapt en versmeerd, waardoor de bodemstructuur wordt vernield. Veengrond is wel veerkrachtig en kan zich herstellen na belasting.

Er is een kaart uit 2014 van het risico op ondergrondverdichting in Nederland. De meeste gronden in Nederland blijken een matig tot zeer groot risico op ondergrondverdichting te hebben.

Meer over bodemverdichting in Nederland

Bodemverdichting beperkt de groei van plantenwortels en de infiltratie van regenwater. Dat verstoort de groei van gewassen en kan de opbrengst verminderen. Gewassen reageren verschillend op bodemverdichting.

Bij regenval stroomt meer water af van het oppervlak van een verdichte bodem. Dit kan leiden tot wateroverlast en afspoeling van nutriënten en gewasbeschermingsmiddelen naar het oppervlaktewater. Maar er komt ook minder vocht in een verdichte bodem en het grondwater wordt minder goed aangevuld. Bij droogte verhindert een verdichte bodem de toelevering van bodemvocht vanuit het grondwater, waardoor er meer behoefte is aan beregening.

Meer over de gevolgen van bodemverdichting

Bodemverdichting kun je voorkomen door niet op natte grond te rijden met landbouwmachines in het voor- en najaar. Een natte bodem is namelijk veel minder sterk dan een droge bodem.

Om bodemverdichting te voorkomen is het belangrijkste om de belasting van de bodem te verminderen door de last van de wielassen te beperken tot ca. 10 ton. Nog minder belasting geeft ploegen zonder in de bouwvoor te rijden (‘bovenover ploegen’) en een lage bandenspanning in combinatie met een drukwisselsysteem of rupsbanden. Voor sommige teelten kan gewerkt worden met vaste rijpaden. Hierdoor wordt maar een klein deel van het perceel belast.

Meer over de gevolgen van bodemverdichting

Verdichte bodems kunnen gedeeltelijk herstellen door natuurlijke processen, zoals zwellen en krimpen en vriezen en dooien. Natuurlijk herstel van bodemverdichting duurt jarenlang en is niet volledig. Het is vooral van toepassing op kleigronden, want zandgronden herstellen nauwelijks op natuurlijke wijze. Wat kunnen we doen om verdichte bodems te herstellen?

Nu wordt bodemverdichting veelal opgelost door te woelen. Het nadeel hiervan is dat het effect na enkele jaren verdwijnt. Een beter oplossing is het gebruik van gewassen die de verdichte laag kunnen openbreken, zoals sorghum en koolzaad, hennep, radijs en rogge. Er is nog weinig ervaring met het gebruik van deze gewassen voor het herstellen van bodemverdichting.

Meer over het tegengaan van bodemverdichting

Helaas, uw cookie-instellingen zijn zodanig dat deze video niet getoond kan worden. Vink marketing aan in uw cookie-instellingen en ververs deze pagina om de video te tonen.

Recovery of compacted soils

Wageningen Environmental Research

In de praktijk zijn agrariërs en loonwerkers verantwoordelijk voor het opheffen en voorkomen van bodemverdichting. Maar de economische situatie van de landbouwsector maakt dit moeilijk: de marges op landbouwproducten zijn laag en de prijs voor landbouwgrond is hoog. Door intensivering van de landbouw en hoge arbeidskosten gebruiken landbouwers grotere machines. Oogsten moet vaak onder ongunstige (natte) omstandigheden gebeuren. Hoe moet het dan wel?

Er zijn wel andere teelten en manieren van grondbewerking die minder kans op bodemverdichting geven, maar die zijn economisch weer minder aantrekkelijk. Oplossingen liggen mogelijk in kleinere, autonoom werkende machines en premies voor beter bodembeheer. En in betere afspraken tussen voedselverwerkers en agrariërs.

Helaas, uw cookie-instellingen zijn zodanig dat deze video niet getoond kan worden. Vink marketing aan in uw cookie-instellingen en ververs deze pagina om de video te tonen.

Webinar Preventie van bodemverdichting in de akkerbouw

Groen Kennisnet

Helaas, uw cookie-instellingen zijn zodanig dat deze video niet getoond kan worden. Vink marketing aan in uw cookie-instellingen en ververs deze pagina om de video te tonen.