Dossier
Atypische myopathie bij het paard
Atypische myopathie (AM) bij paarden is een zeer ernstige spieraandoening die meestal een fatale afloop heeft. De aandoening wordt ook wel weide-gerelateerde myopathie genoemd, omdat met name de paarden die op de wei staan tot de risicogroep behoren.
In Europa zijn er ca. 1500 gevallen gemeld gedurende de afgelopen 10 jaar waarvan 81 gevallen in Nederland. Tot de jaren 80 van de vorige eeuw kwam de ziekte sporadisch voor, maar gedurende de laatste decennia is er een sterke toename van het aantal gevallen.
- Helaas, uw cookie-instellingen zijn zodanig dat de Video niet getoond kan worden - pas uw permissie voor cookies aan
Symptomen
Bij paarden kun je myopathieën indelen in twee groepen: werk-gerelateerd en weiland-gerelateerd. De werk-gerelateerde myopathie - na zware arbeid - kan samenhangen met een electrolytenverstoring of een storing in de suikerstofwisseling (‘spierbevangen’). Bij de weide-gerelateerde myopathie of atypische myopathie wordt de vetstofwisseling aangetast. Deze vorm zie je bij paarden die in de wei lopen en niet of weinig worden bijgevoerd.
De eerste verschijnselen van AM zijn een plotseling optredende spierzwakte en stijfheid zonder dat er een directe aanleiding is zoals zware arbeid. Het paard beweegt moeilijk en kan niet lang meer staan en zal veel plat gaan liggen. Trillen, zweten, kortademigheid en ademnood zijn bijkomende verschijnselen en heel specifiek is donkerbruin gekleurde urine. De donkere kleur wordt veroorzaakt door ophoping van afvalstoffen die vrijkomen bij grootschalige spierafbraak. De toestand van het paard kan in korte tijd verslechteren en 75% van de paarden sterft binnen 3 dagen.
Oorzaken
In 1995 was een eerste grote uitbraak in het noorden van Duitsland en nu komen regelmatig uitbraken voor in de omringende landen. Ook in andere delen van de wereld komen uitbraken voor, zoals Canada, Verenigde Staten, en Australie en Nieuw-Zeeland.
Het is inmiddels zo goed als zeker dat de giftige stof hypoglycine A in voornamelijk de zaden van de gewone esdoorn de boosdoener is. Ook de bladeren zijn verdacht (en die lusten paarden graag vanwege de zoete smaak), maar dat moet nog verder onderzocht worden.
Er bestaan meerdere esdoornsoorten en het is de gewone esdoorn (Acer pseudoplatanus) die relatief veel hypoglycine A in de zaden heeft. In bladeren en zaden van de Noorse esdoorn (Acer platanoides) en de veldesdoorn of spaanse aak (Acer campestre) wordt de gifstof niet aangetroffen.
Risicogroepen
In principe kunnen alle paarden AM krijgen, maar de risicogroep is vrij duidelijk te definiëren; alle paarden die gedurende de herfst (en soms ook voorjaar) voor hun voeding zijn aangewezen op gras in een weide met esdoornbomen in de buurt. Met name in de herfst als er weinig gras is en weinig voedingswaarde in het gras, dan kunnen de paarden veel zaden opnemen bij het grazen.
In de droge zomer van 2018 produceerden bomen extra veel zaden of vruchten. En door de droogte van 2019 kwam de grasgroei niet geod op gang, zodat atypische myopathie vaker in 2019 voorkwam
Lees meer
Downloads en Links
- Atypische myopathie bij het paard, artikel Vlaams diergeneeskundig tijdschrift, 2015
- Story of Equine Atypical Myopathy: A Review from the Beginning to a Possible End, artikel ISRN Veterinary Science, 2012
- Esdoornvergiftiging bij paarden, video PaardenPunt Vlaanderen
- “Zorg dat je paard geen esdoornblad eet”, GD Paard 2011
- Sterfte door spierbevangenheid GD Paard 2009
Lees meer
Hypoglycine A zorgt er voor dat in spieren de vetzuurstofwisseling wordt geblokkeerd zodat vetten niet meer beschikbaar komen als brandstof voor de spieren. Het zijn met name spieren voor lichaamshouding, de hart- en ademhalingsspieren (de zgn. Type I spieren) die vetten als brandstof gebruiken. De spieren worden bij gebrek aan brandstof afgebroken en kunnen niet meer functioneren. De verlamming van de hart- en ademhalingsspieren wordt uiteindelijk fataal.
Hypoglycine A wordt door de lever omgezet in het gifitige MCPA-conjugaten (methylencyclopropylacetaat). MCPA
blokkeert de vetzuurmetabolisme door de blokkade van het enzym acyl CoA dehydrogenase. Er ontstaat een tekort aan multiple acyl-CoA dehydrogenase (MADD).MCPA wordt geconjugeerd en vervolgens via de urine uitgescheiden.
Downloads en links
- Predictive value of hypoglycin A and methylencyclopropylacetic acid conjugates in a horse with atypical myopathy in comparison to its cograzing partners, artikel Equine veterinary education, 2016
- Hypoglycin A concentrations in maple tree species in the Netherlands and the occurrence of Atypical Myopathy in horses, artikel Journal of veterinary internal medicine, 2016
- Hypoglycin A content in blood and urine discriminates horses with atypical myopathy from clinically normal horses grazing on the same pasture, artikel PLOS one, 2015
- Management of cases suffering from atypical myopathy: Interpretations of descriptive, epidemiological and pathophysiological findings. Part 2: Muscular, urinary, respiratory and hepatic care, and inflammatory/infectious status, artikel Equine veterinary education, 2012
- Esdoornschimmel mogelijke oorzaak atypische myopathie, KNHS 2010
Lees meer
Esdoornzaden worden door de wind verspreid en kunnen bij veel wind (herfststormen) over een groot gebied
verspreid worden. In het voorjaar zijn niet alleen de resterende zaden maar ook
de kiemen van de esdoorn een belangrijke risicofactor voor AM. De kiemen bevatten mogelijk zelfs hogere concentraties hypoglycine. Onder de gemelde gevallen van AM zijn meer merries dan hengsten. Hoewel verschil in gevoeligheid nog niet valt uit te sluiten, heeft dit waarschijnlijk te maken met het feit dat merries meer op de weide worden gehouden. Jonge paarden worden ook meer geweid tijdens de opfok en zouden om die reden ook relatief vaak het slachtoffer kunnen zijn.
Preventie
Belangrijke preventiemaatregel is te zorgen dat paarden in de risicoseizoenen (herfst en
lente) niet alleen weidegras op het menu hebben. Dus bijvoeren met goed hooi
(niet aanbieden op de grond) op een droge plek helpt, en zo mogelijk moet de weidegang beperkt worden in deze seizoenen. Bijvoeren heeft als directe consequentie dat er minder zaden worden ingenomen. De opname van het gif in het lichaam van uit de darm wordt mede bepaald door het overige aanwezige voedsel in de darm.
Wat te doen bij myopathie?
Wanneer een vermoeden bestaat van myopathie (dus slap, rillerig, zeer donkere urine), dan is het zaak het paard warm en droog te stallen, met een dikke beddin en warme deken. Zorg dat dat het paard niet te veel veel verplaatst moet worden (de spanning en beweging van vervoer zou nog meer spierschade kunnen veroorzaken).
Leg liggende dieren elke 4 uur op de andere zijde en geef ze voldoende water en goed hooi.
Daarnaast is het zaak om direct de dierenarts in te schakelen. Afhankelijk van de ernst zal een verder behandelplan gemaakt worden. De Veterinaire Faculteit van de Universiteit van Utrecht heeft veel onderzoek naar AM gedaan en de meest effectieve behandeling beschreven in "Evidence-based therapy for atypical myopathy in horses".
Weten we nu alles over myopathie?
Nu algemeen wordt aangenomen dat hypoglycine A afkomstig van esdoorns de oorzaak van AM is, is het niet duidelijk waarom het aantal gevallen van AM is toegenomen. Esdoorns komen al heel lang voor in Europa en hun aantal is niet sterk veranderd in de laatste jaren. Wat is dan de oorzaak van de toename van AM? Worden paarden meer geweid, of meer geweid langs bosranden? De toename van AM kan ook worden veroorzaakt doordat de bomen veel meer zaden produceren, hoewel niet duidelijk is waarom dat dan zou zijn; een gevolg van klimaatverandering? Mogelijk klimaat gerelateerd is dat de zaden eerder verspreid worden door harde wind en regen. De zaden zijn dan minder rijp en bevatten hogere concentraties giftige stoffen.
Lees meer
Wanneer esdoornbomen in
de buurt van de wei staan, dan is het belangrijk om de wei te controleren op zaden en in het voorjaar op kiemen. Vooral na perioden met veel wind of zware regenbuien is het goed om dit te controleren. Wanneer zaden of kiemen zijn aangetroffen dan moeten die verwijderd worden (bv. met een bladblazer of hark). En als dat niet haalbaar is dan zou een deel van de wei schoongemaakt kunnen worden en de rest alleen gebruikt voor kortdurende uitloop.
Hooi of kuilgras afkomstig van weiden met esdoornkiemen zullen ook hypoglycine A kunnen bevatten, en dat zal niet verminderen door langere opslag. Maar risico op vergiftiging wordt klein geacht, omdat de concentratie sterk verlaagd is.
Downloads en links
- Atypical myopathy‐associated hypoglycin A toxin remains in sycamore seedlings despite mowing, herbicidal spraying or storage in hay and silage artikel Equine Veterinary Journal, januari 2019
Lees meer
Er bestaat tot op heden geen medicijn tegen AM en het paard zal zelf het gif moeten afvoeren via de urine. De behandeling is gericht op ondersteuning van het paard in deze situatie, wat inhoudt veel energie in de vorm van glucose en koolhydraten (en arm in vet) in voeding en infusie en toediening van veel vocht om de urineproductie te stimuleren,en verdere uitdroging te voorkomen. Om snelle opname van glucose vanuit het bloed in het weefsel te bewerkstelligen wordt aanvullend insuline toegediend. Verder wordt geadviseerd om carnitine, vitamine E, selenium en riboflavine te geven. Carnitine helpt op twee manieren, ten eerste heeft het een ontgiftende werking en ten tweede stimuleert het de urineblaas. Verdere details van een behandelplan staan in het overzichtsartikel van Fabius en Westermann. Door onderzoek is de kennis over AM zodanig verbeterd dat de overlevingskansen voor een paard gestegen zijn van ca 25% in 2011 naar 75% in 2019. De kans op overleven is gering, ca. 25%. Een snelle start van de behandeling is cruciaal en wanneer een paard de eerste 5 dagen doorkomt dan zijn de vooruitzichten gunstig.
Wanneer een AM geval is opgetreden in een wei dan is het strikt noodzakelijk om de overige paarden uit de wei te halen, omdat die welhaast zeker ook hypoglycine hebben opgenomen.
Downloads en links
- Evidence-based therapy for atypical myopathy in horses, artikel Equine veterinary education, maart 2017
- Evidence‐based therapy for atypical myopathy in horses artikel Equine Veterinary Education, november 2018
Lees meer
Het is opmerkelijk dat niet alle paarden met concentraties van dit gif in het bloed de symptomen van myopathie hebben. Dat zou kunnen betekenen dat een vorm van resistentie of bescherming tegen het gif mogelijk is en dat zou kunnen verklaren waarom het meer onder jonge paarden wordt gezien dan onder oudere paarden. Maar deze hypothese moet verder onderzocht worden. Gevallen van myopathie treden meer op na perioden met regen en veel wind. De rol van regen zou mogelijk verklaard kunnen worden door uitspoeling van het gif naar omliggend gras. Ook hier zou verder onderzoek naar gedaan moeten worden.
Downloads en links
- Analysing hypoglycin A, methylenecyclopropylacetic acid conjugates and acylcarnitines in blood to confirm the diagnosis and improve our understanding of atypical myopathy, artikel Equine veterinary education, 2016
Europees alarmsysteem
Het risico voor AM kan in het seizoen sterk varieren en hangt samen met de weersomstandigheden. Het is goed om de plaatselijke weersverwachtingen in de gaten te houden.
Downloads en links
- Meldpunt Atypische myopathie
- Esdoornzaad extra giftig door droge zomer bericht Nieuwe oogst, november 2019
- Veel gevallen van atypische myopathie bij paarden, artikel Universiteit van Utrecht mei 2019
Wetenschappelijke publicaties
- Esdoornvergiftiging bij paarden, video PaardenPunt Vlaanderen
- Story of Equine Atypical Myopathy: A Review from the Beginning to a Possible End, artikel ISRN Veterinary Science, 2012
- Hypoglycin A content in blood and urine discriminates horses with atypical myopathy from clinically normal horses grazing on the same pasture, artikel PLOS one, 2015
- Management of cases suffering from atypical myopathy: Interpretations of descriptive, epidemiological and pathophysiological findings. Part 2: Muscular, urinary, respiratory and hepatic care, and inflammatory/infectious status, artikel Equine veterinary education, 2012
- Predictive value of hypoglycin A and methylencyclopropylacetic acid conjugates in a horse with atypical myopathy in comparison to its cograzing partners, artikel Equine veterinary education, 2016
- Hypoglycin A concentrations in maple tree species in the Netherlands and the occurrence of Atypical Myopathy in horses, artikel Journal of veterinary internal medicine, 2016
- Analysing hypoglycin A, methylenecyclopropylacetic acid conjugates and acylcarnitines in blood to confirm the diagnosis and improve our understanding of atypical myopathy, artikel Equine veterinary education, 2016
- Atypische myopathie bij het paard, artikel Vlaams diergeneeskundig tijdschrift, 2015
- Helaas, uw cookie-instellingen zijn zodanig dat de Video niet getoond kan worden - pas uw permissie voor cookies aan
- Helaas, uw cookie-instellingen zijn zodanig dat de Video niet getoond kan worden - pas uw permissie voor cookies aan
Laatste wijziging aan dit dossier
25 november 2019