Dossier
Biologische landbouw - Sectoren
Op deze pagina vindt u meer informatie over de sectoren of bedrijfstakken binnen de biologische landbouw.
Uitgangspunt in de biologische landbouw is een gesloten nutriëntenkringloop. Daarom is er altijd samenhang en samenwerking tussen de biologische veehouderij en de akker- en tuinbouw. De akker- en tuinbouw gebruiken dierlijke mest uit de biologische veehouderij, naast andere organische meststoffen en eventueel mineralen. Een deel van de gewassen kan weer dienen als voer voor het vee. De veehouderij gebruikt een deel van de mest zelf en zet de rest af in de plantaardige sectoren. Een nieuwe ontwikkeling is het zelf telen van (maai)meststoffen.
De productiedieren krijgen in de biologische veehouderij meer ruimte natuurlijk gedrag te vertonen, zoals door weidegang bij koeien en de vrije uitloop bij pluimvee. Het veevoer is geheel of grotendeels van biologische herkomst. Preventief antibioticagebruik vindt niet plaats.
Bestrijding van plagen en ziekten in de biologische teelt vindt uitsluitend op niet-chemische wijze plaats, vooral door preventie (versterken van plantweerbaarheid door een goede bodemgezondheid) en door het inzetten van natuurlijke vijanden. Het werken met agro-ecologische principes wordt steeds verder ontwikkeld, zoals strokenteelt en mengteelten. Zorg voor de bodem krijgt veel aandacht. Voor minder belastende grondbewerking, mechanische onkruidbestrijding e.d. wordt gebruik gemaakt van de meest geavanceerde techniek.
Per sector biedt dit dossier een overzicht van geschikt achtergrondmateriaal voor docenten en informatie voor studenten en geïnteresseerden.
Biologische landbouw
Biologische landbouw omvat alle
bedrijfstakken (akkerbouw, tuinbouw, sier- en boomteelt, veehouderij). De biologische landbouw is relatief het best vertegenwoordigd in de melkveehouderij en de akker- en tuinbouw. De biologische sier- en boomteelt en de bloembollenteelt zijn relatief nog erg klein. Een deel van de bedrijven is verbreed in combinatie met onderwijs, zorglandbouw, een boerderijwinkel e.d. Een geheel nieuwe ontwikkeling is agroforestry, waarin boomkwekerij gecombineerd wordt met akker- en tuinbouw en/of veehouderij.
Bloembollen
De belangstelling voor de teelt van biologische bloembollen en bolbloemen is de laatste jaren flink toegenomen. De vraag naar biologische bollen is enorm gegroeid. Het aanbod is echter nog erg klein. De biologische teelt en bewaring van bloembollen stelt de telers nog voor grote uitdagingen.
Boomteelt
De biologische boomteelt is relatief nog erg klein, maar biedt goede mogelijkheden. Een aantal boomsoorten is betrekkelijk makkelijk biologisch te telen. Biologische boomkwekers besteden veel aandacht aan bodemvruchtbaarheid. Door het gebruik van organische meststoffen, zoals compost en groenbemesters, en door het toepassen van
vruchtwisseling ontstaat een vruchtbare bodem met een rijk en gevarieerd
bodemleven.
Meer informatie
Biologische landbouw voldoet aan andere eisen dan de reguliere landbouw.
Een biologisch landbouwbedrijf is altijd gecertificeerd als waarborg voor
biologische productie. De regels voor
biologisch boeren en biologische productie zijn bepaald door de Europese overheid (Verordening inzake de biologische productie en de etikettering van biologische producten, SKAL, 2008) en worden voor Nederland nader wettelijk ingevuld door het ministerie van Economische Zaken. In opdracht van het ministerie certificeert SKAL de bedrijven en controleert de handhaving van de wet- en regelgeving. Klik hier voor een compleet overzicht van de Europese en Nederlandse regelgeving en de handhavingsregels van SKAL.
In Vlaanderen worden de certificatie en controle uitgevoerd door drie
organisaties: Certisys, Tüv Nord Integra bvba en Quality Partner. Bedrijven
mogen kiezen welk certificerend orgaan zij kiezen. Hier vindt u informatie over de
regelgeving in België.
- Omschakelen naar biologische landbouw: dossier, Management&Techniek, 2012
- Kringlooplandbouw in Noord-Nederland: van marge naar mainstream, rapport Wageningen UR, 2014
- Is biologisch produceren een nieuwe uitdaging voor jou?, dossier Management&techniek, 2015
- Is biologische landbouw klimaatvriendelijker dan gangbare landbouw?, publicatie CLM, 2015
- Bio in beeld: succesfactoren voor een geslaagde bedrijfsvoering, ILVO, 2016
- Trendrapport 2018: Ontwikkelingen in de biologische sector, Bionext, 2019
- Realisatieplan Visie LNV : Op weg met nieuw perspectief, rapport LNV, 2019
- Tussenevaluatie van de nota Gezonde Groei Duurzame Oogst, rapport Wageningen Plant Research, 2019
- Samenwerking tussen generaties op BD-bedrijven : De keerzijde van sterke BD-pioniers, artikel Dynamisch Perspectief, 2020
- Biologische sector wil af van gangbare mest, artikel Nieuwe Oogst, 2020
- Biologisch wordt mainstream (ooit), artikel Resource, 2020
Meer informatie
Er vindt wel onderzoek plaats om de mogelijkheden op dit punt te vergroten, ondermeer door aangepaste rassenkeuze. Uit gebruikswaardeonderzoek blijkt dat er grote verschillen kunnen zitten tussen rassen qua ziektegevoeligheid
en bewaarbaarheid.
Tulp is nu het meest geteelde
biologische gewas onder de bollen. Daarnaast worden onder andere biologische krokussen, narcissen, dahlia’s, blauwe druifjes en lelies geteeld.
- Meststoffen, website SKAL
- Factsheet biologische bollenteelt voor professionals: studiedag biologische bollenteelt 1 december 2016, Bionext, 2016
- Onderzoekers blikken vooruit : 'Bollenteelt verhuist van open veld naar kas', artikel Greenity, 2019
- ‘Belangrijk dat bollenteelt certificeert’, artikel Greenity, 2019
- Verduurzaming bollenteelt Drentsche Aa Samenvatting 2016-2018, rapport CLM, 2019
- Biobollen : U vraagt, wij ‘zaaien’, artikel Greenity, 2019
Meer informatie
Om de organische meststoffen beter op te kunnen nemen, ontwikkelen
biologisch geteelde bomen en planten een stevige wortelpruik met een goede
structuur en veel haarwortels en een goede bezetting met bodemschimmels
(mycorrhiza). Door dit uitgebreide wortelstelsel zijn ze beter bestand tegen
allerlei stressfactoren zoals droogte. Biologische bomen slaan hierdoor goed
aan, ook onder minder gunstige omstandigheden.
- Milieuwinst biologische boomkwekerij, rapport Wageningen UR, 2008
- Boomkweker Smarius: ‘Goede zorg voor de bodem levert weerbare bomen op’ : groenbemesting in de boomkwekerij blijkt prima alternatief voor traditionele bemesting, artikel Boom in business, 2017
- Agroforestry draagt bij aan meer biodiversiteit op het bedrijf, artikel Ekoland, 2019
- Barometer Duurzame landbouw Noord-Brabant : Boomkwekerij, rapport Wageningen Economic Research, 2019
- Afdekken tegen onkruid en mos, artikel Greenity, 2019
- Boomkwekerij Fleuren gebruikt precisielandbouw in het kweekproces, artikel Sierteelt&Groenvoorziening, 2020
- Een overzicht: dit zijn de belangrijke wijzigingen in regels voor de boomsector voor 2020, artikel Boom in Business, 2020
Akkerbouw en vollegrondsgroenten
De biologische akkerbouw en teelt
van vollegrondsgroenten, ontwikkelen zich snel en vormen, bij voorbeeld in de
Flevopolders, een volwassen bedrijfstak. In de biologische akker- en tuinbouw hebben bodemkwaliteit en agrobiodiversiteit
een essentiële rol. Denk daarbij aan de
organische bemesting, biologische bestrijding van ziekten en plagen en
mechanische onkruidbestrijding. Daarnaast worden ontwikkelingen zoals strokenteelt, mengteelt en precisielandbouw steeds meer toegepast.
Kastuinbouw
Biologische kastuinbouw is relatief beperkt van omvang. Zij stelt telers wel een uitdaging. Door het principe van grondgebondenheid is substraatteelt in
de biologische kassenbouw niet toegestaan.
Fruit
Biologisch fruit is populair. Voor de bestrijding van de diverse ziektes
die op de verschillende fruitsoorten voorkomen wordt vooral gebruikt gemaakt
van natuurlijke bestrijders.
Meer informatie
De vruchtwisseling is ruimer dan in de gangbare teelt, en de diversiteit
van teelten is mede daardoor groter. Nieuwe ontwikkelingen als niet-kerende
grondbewerking, permanenten bedekking van de grond, gebruik van vanggewassen en stikstofbindende groenbemesting worden snel opgepikt, en biologische telers lopen vaak voorop wat betreft mechanisatie.
De organische mest moet inmiddels voor minstens 70% afkomstig zijn van biologische veebedrijven; dat percentage zal nog verder worden verhoogd. Telers werken daarvoor veelal samen met biologische veehouders via mestcontracten en/of uitwisseling (b.v.
gras/klaver voor mest).
- Compost levert complete bemesting, BioKennis bericht, 2014
- Luzerne: praktische teelthandleiding, Inagro, 2016
- Mest van boven : kunnen maaimeststoffen alleen voldoende stikstof leveren en is dat rendabel?, artikel Ekoland, 2016
- Rode klaver: praktische teelthandleiding, ILVO, 2016
- Informatieblad biologische teelt van gewassen, Skal biocontrole, 2017
- Omschakelen naar biologische akkerbouw, dossier Management & Techniek, 2018
- Biodiverse akkerbouw: verkenning van indicatoren voor agrobiodiversiteit in de akkerbouw, rapport Louis Bolk Instituut, 2018
- Welk grasklavermengsel is het best?, artikel Ekoland, 2018
- Randeffecten in vaste rijpaden, artikel Ekoland, 2019
- De familie Onnes teelt natuurinclusief, artikel COSUNMagazine, 2019
- Afdekmaterialen als alternatief voor chemische onkruidbestrijding in de teelt van pioenen, artikel Sierteelt&Groenvoorziening, 2020
Meer informatie
De handhaving van de bodemgezondheid, in het bijzonder de beheersing van bodemparasieten
en andere bodemgebonden ziekten is niet makkelijk. Uiteraard scheelt het per gewassoort en managementsysteem wat de kwaliteit, gezondheid en opbrengst van het gewas en product zijn.
- Wintergroenten.nl: teelttips voor groenten onder glas, rapport LBI, 2014
- Bouwen van duurzame, biologische systemen vereist lef en energie: ook ervaren biotelers kunnen nog veel leren en verbeteren, artikel Onder Glas, september 2016
- Bioprijzen stuk beter, maar teelt vraagt gigantisch veel arbeid: ‘plezier in werk terug door bioteelt, workshops en huisverkoop’, artikel Onder Glas, augustus 2016
- Koplopers in duurzaamheid: tuinders en winkeliers nemen elkaar de maat, artikel Ekoland, december 2016
- Monitoring van plagen en nuttigen in de glastuinbouw: weet wat er leeft in je teelt, brochure PCS, 2017
- Gewasbescherming in de glastuinbouw, lesmateriaal, inloggen in Groen Kennisnet community
- Perchloraat in kasgrond Bioteelt, rapport Wageningen University and Research, 2018
- Biologische bestrijding van wol- en schildluis in de sierteelt onder glas, rapport Wageningen UR, 2018
- Door terugwinnen latente warmte kan belichte tomaat bijna zonder gas, artikel Onder Glas, 2020
Meer informatie
Biologische fruitteelt kan goed gecombineerd worden met andere vormen van landbouw (agroforestry), bijvoorbeeld appelbomen in de kippen uitloop. Dit is een nieuwe ontwikkeling.
- Omschakelen naar de biologische landbouw: fruitteelt: kleinfruit, BioForum Vlaanderen, 2014
- Appelstroop met uitstraling, artikel Dynamisch perspectief, 2016
- Welke van de nieuwe appelrassen maakt een kans om een plaats is het bio-assortiment in te nemen?, artikel CCBT, 2016
- Bemesting bio Conference-peer: combinaties van organische bemesting met alternatieve biologische stikstofmeststoffen, artikel CCBT, 2016
- CCBT-project: optimalisatie bemesting in de biologische kleinfruitteelt, literatuurstudie CCBT, 2016
- Polyculturen in biologische fruitteelt, artikel Ekoland, 2019
- Teler Ruud Olij heeft goede ervaringen in roos en framboos: 'helft minder aan gewasbescherming door elektrostatisch spuitsysteem, artikel Onder Glas, 2019
- Fruitteelt en Boomkwekerij 2030, WIKI Groen Kennisnet
- Oorwormen in de boomgaard, rapport Wageningen University & Research, 2019
Rundvee
De melkproductie bij biologisch rundvee en frequentie van afkalven liggen lager dan bij de gangbare veehouderij, maar de levensduur ligt hoger. Biologische koeien kunnen ten minste een deel van het jaar naar buiten, en aanbinden in de stal is, kleine en oudere bedrijven uitgezonderd, niet toegestaan.
Pluimvee
Biologisch pluimvee heeft een langzamere groei- en productiecyclus dan de reguliere pluimveehouderij. Leghennen gaan op latere leeftijd eieren leggen. De dieren leggen veelal tot een leeftijd van 60 weken. Vleeskuikens groeien langzamer. Ook hier geldt dat preventief antibioticagebruik niet is toegestaan en dat antibiotica alleen curatief en beperkt worden gebruikt.
Varkens
De biologische varkenshouderij heeft veel oog voor natuurlijk gedrag, een goede gezondheid met nadruk op ziektepreventie, en natuurlijke voeding. Het dierenwelzijn scoort hoog. Onder natuurlijk gedrag valt bijvoorbeeld de mogelijkheid tot scharrelen en zoelen (modderbaden, naast gedrag ook belangrijk voor de huid). Daarom worden er duidelijke regels gesteld voor het maximaal aantal dieren (afhankelijk van de leeftijd) per oppervlakte binnen en buiten.
Meer informatie
In de biologisch-dynamische landbouw (die ongeveer 20% van de biologische landbouw omvat) vindt ook geen onthoornen plaats. Er wordt overwegend gebruik gemaakt van KI (kunstmatige inseminatie) vanuit het aanbod van de gangbare spermabanken, maar er wordt wel gezocht naar mogelijkheden voor eigen foklijnen om te kunnen fokken op eigenschappen die in de biologische veehouderij van belang zijn (bio-KI). De BD-melkveehouderij maakt overwegend gebruik van dekken door stieren. De diergezondheidszorg is vooral gericht op de preventie van ziektes. Antibiotica worden niet preventief gebruikt; curatief gebruik vindt beperkt plaats. Het voer bestaat voor 100% van biologische teelt – eigen en aangekocht-, evt. aangevuld met mineralen. Omdat de biologische veehouderij meer gebruik maakt van ruwvoer dan krachtvoer in het rantsoen (60 – 40 % maximaal, in droge stof), is een evenwichtige mineralenbalans in het voer erg belangrijk.
- Biologische melk onderscheidend door meer gezonde vetzuren, hoofdstuk BioKennis innovatie magazine, 2012
- Beweidingssysteem tussen grasgroei en benutting, artikel V-focus, 2013
- Natuurlijke producten voor gezonde uiers, artikel Boerderij, 2015
- Stalboekje melkvee 2016: handboek voor natuurlijke diergezondheidzorg met kruiden en andere natuurproducten, rapport RIKILT, 2016
- Stalboekje vleeskalveren 2016: handboek voor natuurlijke diergezondheidzorg met kruiden en andere natuurproducten, rapport RIKILT, 2016
- ‘De boer de dokter van de toekomst’ : Patrick Groen vertrouwt op weerstand koe en kracht bodem, artikel Melkvee, 2017
- Barometer Duurzame landbouw Noord-Brabant: Melkveehouderij, rapport Wageningen UR, 2019
- Sectorrapportage Duurzame Zuivelketen: prestaties 2018 in perspectief, rapport Wageningen University & Research, 2019
- Geen twijfel over borging weidegang, artikel Veeteelt, 2020
- Multinationals trekken aan duurzaamheid, artikel Veeteelt, 2020
- Deltaplan Veehouderij : Goed voor mensen. Goed voor dieren., rapport Dierenbescherming, 2020
Meer informatie
Ontwikkeling van multiresistente doet zich daardoor in de biologische
pluimveehouderij minder vaak voor. Er worden duidelijke regels gesteld voor het
aantal dieren per oppervlakte binnen en buiten; er moet altijd een uitloop naar
buiten zijn. Snavelkappen is verboden.
Het voer, granen, mineralen, soms ruwvoer voor de structuur en om verenpikken tegen te gaan, van biologisch gehouden pluimvee is voor ten minste 95% van biologische oorsprong.
- De ideale biologische kip, artikel Ekoland, 2008
- Verlagen van uitval bij leghennen, rapport Wageningen UR Livestock Research, 2012
- Opvoeding kuiken bepaalt gedrag als kip, hoofdstuk BioKennis innovatie magazine, 2012
- De ideale uitloop , Biologisch ondernemen: legpluimvee, Louis Bolk Instituut, 2012
- Goede huisvesting, biologisch ondernemen: pluimvee, Louis Bolk Instituut, 2012
- Fruitteelt in de kippenuitloop: zelf doen, uitbesteden of samenwerken, artikel de Pluimveehouderij, 2015
- Stalboekje pluimvee : handboek voor natuurlijke pluimveegezondheidszorg met kruiden en andere natuurproducten, rapport Rikilt, 2017
- Dubbeldoel ras voor bedrijfseigen kippen: de Vredelingerkip, artikel Ekoland, 2018
- Houden van (biologisch) pluimvee als neventak, brochure CCBT, 2019
Meer informatie
Biggen blijven minimaal 40 dagen bij de zeug. Ook voor de varkenshouderij
geldt dat dat preventief antibioticagebruik niet is toegestaan en dat antibiotica alleen curatief en beperkt worden gebruikt. Ontwikkeling van
multiresistentie doet zich daardoor in de biologische varkenshouderij minder
vaak voor.
Mest van de varkenshouderij
wordt gebruikt op het eigen bedrijf en eventueel voor een deel afgezet in de
biologische akkerbouw. De mest kan worden vergist en zo gelijk energie en
warmte opwekken om te gebruiken in de stal. Dit geschiedt echter nog slechts
op beperkte schaal.
- Een betere gezondheid en welzijn voor varkens : handboek voor biologische varkenshouders, ProPig, 2019
- Onderzoek Raalte: gezondheid biologische biggen: een beetje verwennen die biggen, want dan doen ze het beter, artikel Ekoland, 2017
- Aan de slag met biovarkens, artikel Management&techniek, 2015
- ‘Goed verhaal is verkoopargument’: studieclub huisverkoop varkensvlees, artikel Pig Business, 2015
- Fulfilling 100% organic pig diets: feeding roughage and foraging from the range, brochure ICOPP Consortium, 2015
- Fulfilling 100% organic pig diets: concentrates, brochure ICOPP Consortium, 2015
- Biologische boerderij: een beter leven voor dieren, video, 2016
- Stalboekje Varkens 2016 : handboek voor natuurlijke diergezondheidzorg met kruiden en andere natuurproducten, rapport Rikilt, 2017
- Biologische varkenssector blijft zich ontwikkelen en heeft goed verdienmodel, artikel varkens.nl, 2019
- Ruimte voor meer biologisch varkensvlees, artikel Boer&Tuinder, 2019
- Handboek voor biologische varkenshouders, ProPig, 2019
Geit en schaap
Geiten en schapen in de biologische veehouderij krijgen uit dierwelzijnsoogpunt veel weidegang. Fokkerij vindt op natuurlijke wijze plaats. Ook voor de geiten- en schapenhouderij gelden duidelijke normen voor het maximum aantal dieren binnen en buiten en vindt geen preventief gebruik van
antibiotica plaats.
Video's
- Helaas, uw cookie-instellingen zijn zodanig dat de Video niet getoond kan worden - pas uw permissie voor cookies aan
- Helaas, uw cookie-instellingen zijn zodanig dat de Video niet getoond kan worden - pas uw permissie voor cookies aan
Dossiers Groen Kennisnet
Meer informatie
- Weidegang in de biologische melkgeitenhouderij, rapport LBI, 2008
- Geitenbrij op een rij : De fokkerijpraktijk in de biologische melkgeitenhouderij nader bekeken, is er gevaar voor inteelt?, rapport LBI, 2012
- Stalboekje schapen 2018: Handboek voor natuurlijke diergezondheidszorg met kruiden en andere natuurproducten, rapport RIKILT, 2018
- Stalboekje melkgeiten 2018: handboek voor natuurlijke diergezondheidszorg kruiden en andere natuurproducten, rapport RIKILT, 2018
- Versnellen verduurzaming van de melkgeitenhouderij, rapport Platform Melkgeitenhouderij, 2019
- Landgeiten als maaimachines in natuurbeheer, artikel Vakblad Natuur Bos Landschap, 2019
- "Op naar 70 procent reductie" : reduceren van ammoniak, artikel Geitenhouderij, 2019
- 'Biologisch is niet genoeg', reportage Geitenhouderij, 2020
Meer video
- Onkruidbestrijding in biologisch graan, video BIOpraktijk, 2017
- Demo mechanische onkruidbestrijding
- Van gangbare zeugen naar biologische vleesvarkens
- Biologisch boeren populair: 'Ik kan het iedereen aanraden'
- Het gaat goed met de Nederlandse biologische boer
- Invloed van vaste rijpaden op de bodem, video BIOpraktijk, 2017
- Workshop tunnelsystemen
Foto's: Shutterstock
Laatste wijziging aan dit dossier: 22 mei 2020
Creatiedatum van dossier: september 2017