Dossier
Biologische landbouw - Thema's
Een belangrijk uitgangspunt in de biologische landbouw is een gesloten kringloop. Dat is eens te meer van belang nu de regering kringlooplandbouw als perspectief voor het hele landbouwsysteem ziet. Biologische landbouw kan daar een belangrijke bijdrage aan leveren. Deze pagina bespreekt de thema’s veehouderij en teelt vanuit het gezichtspunt hoe zij, afzonderlijk en in samenwerking, bijdragen aan een duurzame kringloop met respect voor mens, dier, plant en leefomgeving. Zorg voor de bodem is het cruciale en verbindende thema. Verder komen de duurzaamheidsbijdragen van de biologische landbouw aan de orde (onder andere de thema’s energie, biodiversiteit) en de biologische landbouw in de keten van productie, bewerking, groothandel en afzet (retail).
achtergrondmateriaal voor docenten en informatie voor studenten en
geïnteresseerden.
Bodemvruchtbaarheid
Een goede bodemvruchtbaarheid is de basis van een goede gewasgroei. In de
biologische landbouw wordt alleen bemesting toegepast die eerst in de bodem
wordt omgezet tot voor de plant opneembare nutriënten (principe ‘de bodem voeden’ in plaats van ‘de plant voeden’).
.
Biologische veehouderij
Biologische veehouderij streeft naar een gesloten kringloop op het bedrijf en in uitwisseling met teeltbedrijven en respecteert het welzijn van dieren. De integriteit van het dier wordt zoveel mogelijk gerespecteerd; daarom is een aantal ingrepen, waaronder snavelkappen, niet toegestaan. Producten uit de biologische veehouderij voldoen aan de normen voor drie sterren volgens het Beter Leven- keurmerk.
Markt en ketens
Biologische producten worden steeds populairder, vanwege het positieve
beeld bij de consument van onder andere de gezondheid van de biologische producten en het beeld van "Natuurlijke" producten, het dierwelzijn in de biologische veehouderij en de bijdrage aan duurzaamheid. De omzet van biologische producten groeit harder dan het aanbod.
Meer informatie
Dierlijke mest alleen is niet altijd genoeg om de behoefte voor gewasgroei te voldoen. Om de bodembiodiversiteit op peil te houden en de nutriëntenkringloop sluitend te krijgen maakt men ook gebruik van groenbemesters, met name van stikstofbindende gewassen zoals klaver en andere vlinderbloemigen, en van mineralen in ruwe vorm. Uiteraard speelt het bodemleven een belangrijke rol in de samenstelling van de bodem en de opbouw van bodemvruchtbaarheid. Biologische bemesting is erop gericht het bodemleven optimaal te ondersteunen.
Een nieuw punt van aandacht is het binden van koolstof door de opbouw van
organische stof in de bodem om zo broeikasgassen te binden. Biologische
landbouw levert daaraan een aantoonbare bijdrage.
- Het ideale bodemprofiel, artikel Ekoland, 2015
- De levende huid van de aarde: bodemboer grijpt terug op oude kennis, maar gebruikt ook nieuwe technologieën, artikel Slow food magazine, 2015
- Stuurbaar bodemleven?: effect van lignine-rijke gewasresten op Verticillium, rapport Louis Bolk Instituut, 2015
- Plant voedt bodem: uit onderzoek blijkt dat planten belangrijker zijn voor het voeden van de bodem dan bemesting, artikel Ekoland, maart 2016
- Biologisch bodembeheer: werken aan veerkracht in de bodem, presentatie Louis Bolk Instituut, 2016
- Leve(n) de bodem!, cahier Biowetenschappen en Maatschappij, 2016
- 'De plant voedt ook de bodem': inzicht in bodem-plantrelaties gunstig voor bodemvitaliteit en productkwaliteit, artikel Ekoland, januari 2017
- Preserving agricultural soils in the EU, European Parliament, 2017
- Boomkweker Smarius: ‘Goede zorg voor de bodem levert weerbare bomen op’ : groenbemesting in de boomkwekerij blijkt prima alternatief voor traditionele bemesting, artikel Boom in business, 2017
- Effect van mycorrhiza op grasgroei, artikel Ekoland, 2018
- ‘Graven profielkuil versterkt band met de bodem’, artikel Greenity, 2019
- Hoe verzorg je de bodem goed?, artikel Dynamisch Perspectief, 2019
- Ontwikkeling praktijktool voor bodem C, Rapport Wageningen Environmental Research, 2020
- Biologische sector wil af van gangbare mest, artikel Nieuwe Oogst, 2020
- Aandacht voor bodem loont snel, artikel Nieuwe Oogst, 2020
- Vruchtwisseling geeft bodem veerkracht, artikel Veeteelt Vlees, 2020
Meer informatie
Ook wordt ervoor gezorgd dat de dieren zoveel mogelijk hun natuurlijk gedrag kunnen vertonen. Daarom gelden duidelijke normen voor de ruimte die de
dieren moeten krijgen, zowel in de stal als buiten. Zo hebben koeien en geiten
verplicht weidegang en kippen een vrije uitloop. Biggen worden ten minste 40 dagen
gezoogd door de zeug. De diergezondheidszorg is vooral gericht op de preventie van ziektes.
Antibiotica worden niet preventief gebruikt; curatief gebruik vindt beperkt
plaats.
Het diervoeder is geheel of overwegend van biologische oorsprong en moet
bovendien voor een kleiner of groter deel (dit verschilt per diergroep) van het
eigen bedrijf of uit de regio afkomstig zijn. Voer voor rundvee omvat minstens
60% ruwvoer en ten hoogste 40% krachtvoer. Hierdoor is de productie iets
lager dan bij gangbaar, maar de dieren produceren over het algemeen langer.
Biologische veehouderij is ook 100% grondgebonden sinds 2012. Mest wordt op het eigen bedrijf gebruikt of (voor een deel) gebruikt in de biologische gewasteelt.
- Welzijn voor de bodem en de koe: koepelstal geeft invulling aan biobedrijfsvoering, artikel Veeteelt, augustus 2015
- Alternatief wordt steeds meer gangbaar: kruidenpreparaten als alternatief voor antibiotica, artikel Vork, 2016
- Bouwstenen Beweiding, brochure Amazing Grazing, 2019
- Toekomstige voedselproductie: een portret van pionierende boeren die bijdragen aan kringlooplandbouw in Nederland, WUR, 2020
- Multinationals trekken aan duurzaamheid, artikel Veeteelt, 2020
- Deltaplan Veehouderij : Goed voor mensen. Goed voor dieren., rapport Dierenbescherming, 2020
- Biologische veehouderij, informatiepagina SKAL
Meer informatie
Om te garanderen dat een biologisch product inderdaad biologisch is gelden
er regels voor alle schakels in de keten (landbouwbedrijf, verwerker,
groothandel en detailhandel). Alle ketenpartijen moeten gecertificeerd zijn.
Voor de eerste schakel, de landbouw-bedrijven, geldt een omschakelperiode van meerdere jaren voordat een bedrijf werkelijk is omgeschakeld op biologisch en ook als zodanig de producten kan vermarkten. Deze regels en de voorwaarden voor certificatie zijn op Europees niveau vastgesteld, en er geldt een Europees logo (het ‘groene blaadje’) waarmee gegarandeerd biologische producten herkenbaar zijn. In Nederland is SKAL door de overheid belast met de certificering en de controle op de biologische bedrijven in de keten.
Informatie over deze regels is onder
andere te vinden op de website van de EU. Op de website van SKAL staat een compleet overzicht van de Europese en de nationale regelgeving en de uitvoeringsregels van SKAL.
Zie hier het overzicht voor Vlaanderen.
- Dossier is biologisch produceren iets voor jou?, Management&Techniek, 2015
- Import van biologische producten, informatieblad SKAL bio controle, 2016
- Vervaardigen en verhandelen van biologische producten, informatieblad SKAL bio controle, 2017
- Biolandbau und Nachhaltigkeit: okobilanzierung biologischer Lebensmittel, FiBL, 2017
- Biologische landbouw groeit, artikel CBS Webmagazine, 2018
- Productie op de biomarkt neemt toe, artikel Management&techniek, januari 2018
- Afzet biologische suiker, artikel COSUNMagazine, 2018
- Plantaardige ketens in beeld, brochure Wageningen University & Research, 2019
- Toezichtbeeld voedergewassen en diervoeder (plantaardig), rapport NVWA, 2018
- Integrale ketenanalyse voedergewassen en diervoeder, brochure NVWA, 2018
- Boer in de keten, rapportage LNV Community, 2019
- Consument laten betalen voor meer welzijn, artikel Nieuwe Oogst, 2020
- Samen de biologische markt op, artikel Kas Magazine, 2020
Energieverbruik en broeikasemissies
Het klimaat verandert als gevolg van ophoping van broeikas-gassen in de atmosfeer. De landbouw draagt daaraan bij, door het gebruik van fossiele brandstoffen voor machines enzovoorts, en voor de productie van kunstmest (vooral stikstof-kunstmest) en chemische hulpstoffen, door de afbraak van koolstof in de bodem door uitputting van bodems, door ontginning en ontbossing voor landbouwgronden en door de uitstoot van broeikasgassen in de veehouderij (methaan). Biologische landbouw maakt daarin verschil, maar dat is niet eenduidig. Biologische landbouw gebruikt geen minerale stikstof en andere chemicaliën, voorkomt bodemdegradatie, bindt meer koolstof in de bodem en beperkt methaan- en stikstofemissies door onder meer weidegang, maar vergt ook meer grond voor de zelfde hoeveelheid product. Gebruik van grond uit nieuwe ontginning en ontbossing is voor biologische bedrijven niet toegestaan.
Uitgangsmateriaal en veredeling
Het uitgangsmateriaal (zaden, stekken, plantmateriaal) moet van biologische oorsprong zijn. Hierop is alleen uitzondering mogelijk als bepaald uitgangsmateriaal nog niet biologisch beschikbaar is.
Teelt
Biologische teelt is veelal arbeidsintensiever dan gangbare. Denk aan mechanische onkruidbestrijding. Ziekten kun je ook bestrijden door natuurlijke vijanden in te zetten, maar dat vergt een grotere diversiteit van gewassen en een ruimere vruchtwisseling. Er kunnen bijvoorbeeld bloemenstroken worden aangepland die voeding en habitat kunnen bieden aan natuurlijke vijanden, of door middel van strokenteelt worden verschillende gewassen naast elkaar geteeld, of er worden zelfs verschillende gewassen door elkaar geteeld (mengteelt). Er vindt veel innovatie plaats in het werken volgens agro-ecologische principes. Vooral in bedekte teelt wordt veel gewerkt met het gericht in het teeltsysteem brengen van natuurlijke bestrijders en ook van bestuivers zoals hommels.
Meer informatie
Biologische landbouw leidt enerzijds tot een lagere uitstoot van broeikasgassen doordat geen kunstmest en chemische bestrijdingsmiddelen (beiden met een hoge GHG-voetafdruk) worden gebruikt. Anderzijds wordt de uitstoot verhoogd omdat de biologische landbouw gemiddeld meer grond nodig heeft voor
een zelfde hoeveelheid product (sterk verschillend per gewas, maar gemiddeld
zo’n 20%). Netto is het beeld dat per hectare iets minder, maar per eenheid
product iets meer broeikasgas wordt uitgestoten. Binnen de biologische landbouw is het streven de duurzaamheidsprestaties verder te vergroten en dus de netto uitstoot van broeikasgassen te verkleinen. Veelbelovend is vooral de binding
van koolstof in de bodem door de toepassing van organische mest en andere maatregelen. In potentie kan de landbouw door koolstofbinding (sequestratie) een netto onttrekking van CO2 leveren; de biologische landbouw kan daaraan een grote bijdrage leveren. Veel biologische boeren zijn erg bezig met duurzaamheidsvragen, en proberen hun bijdrage te vergroten door zelf energie op te wekken (windenergie, zonne-energie, mestvergisting) en energie te besparen door onder meer toepassing van minder intensieve grondbewerking (niet kerend e.d.).
- Reductie ammoniakemissie bij maximalisatie weidegang op biologische melkveebedrijven, rapport Wageningen Livestock Research, 2014
- Kansen voor het sluiten van kringlopen op bedrijfs- en regionaal niveau in de biologische leghennenhouderij, rapport Inagro, 2016
- Koeien en klimaat: is het mogelijk om melk klimaatneutraal te produceren?, artikel Ekoland, 2018
- Beïnvloeding van de ammoniakemissie uit melkveestallen met roostervloer door beweiding, rapport Wageningen Livestock Research, 2019
- Referentieraming van emissies naar de lucht uit landbouw en landgebruik tot 2030, rapport Wageningen Environmental Research, 2019
- Ontwikkeling praktijktool voor bodem C, rapport Wageningen Environmental Research, 2020
Meer informatie
Elk land, ook Nederland, heeft een Biodatabase voor
biologisch uitgangsmateriaal, waar deze zaden en andere uitgangsmaterialen
in staan geregistreerd. In deze database staan ook de gewassen waarvoor nog
geen, of nog onvoldoende uitgangsmaterialen beschikbaar zijn en waarvoor dus vrijstellingen gelden. Vermeerdering vindt altijd plaats op biologische grond.
- Biodatabase, website
- Onderzoek 'Groene Veredeling' stopt: goede resultaten van samenwerking vragen om vervolg, artikel Ekoland, 2019
- Handel stimuleert veredeling, artikel Dynamisch Perspectief, 2019
- Biologisch zaad: waar komen we vandaan en waar willen we heen?, artikel Dynamisch Perspectief, 2019
- Veredeling 3.0 komt eraan, artikel Greenity, 2019
- Zaadgoed is van ons allemaal : Veredeling terug in de hand van boer én consument, artikel Dynamisch Perspectief, 2019
- Door zaadteelt en LED duurzame aarbeienteelt binnen handbereik, artikel Onder Glas, 2019
Meer informatie
Die zijn ook noodzakelijk om de bodemvruchtbaarheid in stand te houden en om biodiversiteit te bevorderen. De
mechanisatie voor de biologische teelt ontwikkelt zich echter razendsnel, en
veel biologische ondernemers lopen voorop in de toepassing ervan. De biologische landbouw is daardoor ook een belangrijke aanjager van innovatie.
- Biologische teelt van gewassen, Skal biocontrole
- Teelthandleiding peulvruchten op natuurgronden, rapport LBI, 2015
- Biodiverse akkerbouw Verkenning van indicatoren voor agrobiodiversiteit in de akkerbouw, rapport Louis Bolk Instituut, 2018
- Onbelichte tomatenteelt voorbeeld voor belichte teelt, artikel KAS Magazine, 2019
- Rassenproef aardappelen biologische teelt 2019, artikel InAgro, 2019
- De familie Onnes teelt natuurinclusief, artikel COSUNMagazine, 2019
- Tussenevaluatie van de nota Gezonde Groei Duurzame Oogst, rapport Wageningen Plant Research, 2019
- Strategieën precisiebemesting op gras, artikel V Focus, 2019
Natuurinclusieve landbouw
Biodiversiteit staat hoog in het vaandel bij biologische bedrijfsvoering. Denk aan kruidenrijke weides, gebruik van stikstofbindende gewassen als vlinderbloemigen, weidevogelbeheer, bestuiven van gewassen door bijen en hommels, het bodemleven, en het gebruik van natuurlijke vijanden bij ziekten en plagen. Al deze vormen van biodiversiteit die gerelateerd zijn aan de landbouw noemen we agrobiodiversiteit. ormen van biodiversiteit met een duidelijke functie in de bedrijfsvoering worden ook wel ecosysteemdiensten genoemd. Natuurinclusieve landbouw is een beweging, ook in de gangbare sectoren, om ecosysteemdiensten systematischer in te zetten in plaats van vooral chemische ingrepen, maar ook verder te kijken naar de functies van vormen van biodiversiteit rond de teelten op het bedrijf (begeleidende biodiversiteit, b.v. boomstroken, windsingels, nestgelegenheid) en in de omgeving van het bedrijf, het agrarische landschap (omliggende biodiversiteit, waaronder ook uitwisseling tussen vee- en teeltbedrijven). Biologische bedrijven scoren altijd al hoog wat betreft biodiversiteit binnen het teeltsysteem, maar zij kunnen vaak nog grote stappen maken waar het gaat om begeleidende en omliggende biodiversiteit. Natuurinclusieve landbouw is ook voor de bio-landbouw een wenkend perspectief.
Meer informatie
De mogelijkheden die bedrijven hebben om de agrobiodiversiteit te vergroten verschillen echter wel per regio en bedrijfsvorm. Voor veel biologische boeren de stap naar natuurinclusieve landbouw een uitdaging. De stap naar kringlooplandbouw, een vorm van landbouw waarbij de kringloop van gebruikte stoffen gesloten is, is nog groter. Ook in de kringlooplandbouw streven boeren naar een zo natuurinclusief beheer.
- Van gepeperd naar gekruid grasland : functionaliteit van kruiden in grasland, rapport Louis Bolk Instituut, 2017
- Boeren beheren natuur en landschap, Federatie particulier grondbezit
- Herstel & benutten van biodiversiteit in de kringlooplandbouw: programmeringsstudie, Wageningen University & Research, 2019
- Biodiversiteit & Kringlooplandbouw, artikel Wageningen Dialogue, 2019
- Herstellen van de bodembiodiversiteit: op weg naar een natuurinclusieve kringlooplandbouw, artikel Vakblad Natuur Bos Landschap, 2020
- 10 stappen voor realisatie natuurinclusieve kringlooplandbouw, brochure De Weg Vooruit, 2020
- Actieplan moet weidevogels Noord-Holland redden, artikel Nieuwe Oogst, 2020
- Helaas, uw cookie-instellingen zijn zodanig dat de Video niet getoond kan worden - pas uw permissie voor cookies aan
- Helaas, uw cookie-instellingen zijn zodanig dat de Video niet getoond kan worden - pas uw permissie voor cookies aan
- Helaas, uw cookie-instellingen zijn zodanig dat de Video niet getoond kan worden - pas uw permissie voor cookies aan
- Helaas, uw cookie-instellingen zijn zodanig dat de Video niet getoond kan worden - pas uw permissie voor cookies aan
- Helaas, uw cookie-instellingen zijn zodanig dat de Video niet getoond kan worden - pas uw permissie voor cookies aan
Nieuwsberichten en dossiers
- Natuurinclusieve landbouw, dossier Groen Kennisnet
- Agrobiodiversiteit, dossier Groen Kennisnet
- Verdienmodellen natuur, dossier Groen Kennisnet
- Functionele agrobiodiversiteit, dossier Groen Kennisnet
- Bodem, dossier Groen Kennisnet
- Bodemgezondheid, dossier Groen Kennisnet
- Biologische bestrijding, dossier Wageningen University and Research,
- Kringlooplandbouw, dossier Groen Kennisnet
Meer video
- Treffler schoffelmachine, video LandbouwMechanisatie, 2017
- Onkruidbestrijding in biologisch graan, video Inagro
- Bodem in balans: beter boeren met biodiversiteit, video LBI, 2013
- Kringlooplandbouw: De rol van dieren in een circulair voedselsysteem, Wageningen University & Research, 2018
- Kringlooplandbouw: waar staan we en waar gaan we naar toe?, Groen Kennisnet, 2018
- Kringlooplandbouw: Hoe kunnen we de natuur benutten in onze landbouw?, Wageningen University & Research, 2019
Foto's: Koeien in de wei, Shutterstock
Laatste wijziging aan dit dossier: 22 mei 2020
Creatiedatum van dit dossier: september 2017