Dossier
Droogte
Wanneer er meer water verdampt dan wat er bijkomt via regen, spreek je over een neerslagtekort. Maar als die situatie te lang duurt, ontstaat er droogte. Door klimaatverandering lijken perioden van droogte steeds vaker en in extremere mate voor te komen in Nederland.
Zo was de zomer van 2018 uitzonderlijk droog en ook de zomer van 2019 was droger dan we normaal in Nederland gewend zijn. Droogte is moeilijk te voorspellen, maar de gevolgen van droogte kunnen groot zijn. Het Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut (KNMI) doet onderzoek naar droogte en houdt constant het weer in de gaten om op droogte te kunnen anticiperen.
- Helaas, uw cookie-instellingen zijn zodanig dat de Video niet getoond kan worden - pas uw permissie voor cookies aan
In dit dossier vind je alles over droogte en wat dat betekent voor Nederland. Lees hieronder onder andere over de verdringingsreeks, verzilting en de gevolgen van droogte op natuur, landbouw en het stedelijk gebied. Ook vind je hier leuke video’s en handig leermateriaal over droogte.
Verdringingsreeks
Bij aanhoudende droogte kunnen de Nederlandse watersystemen mogelijk niet voldoende zoetwater aanleveren om in de maatschappelijke en ecologische waterbehoefte van Nederland te voorzien. Om met een dergelijk tekort aan oppervlaktewater om te kunnen gaan, is er in Nederland een verdringingsreeks opgesteld. Met deze verdringingsreeks wordt dan bepaald hoe het schaarse water verdeeld wordt.
Droogte en de natuur
Nederland is de afgelopen 50 jaar een stuk droger geworden. Het grondwaterpeil is op veel plaatsen gedaald. Die verdroging bedreigt circa 40% van de inheemse planten in Nederland, denk aan planten die afhankelijk zijn van een hoge grondwaterstand of kwelwater. Diverse natuurgebieden hebben daarom te lijden van wateronttrekking en peilverlaging.
Droogte in de landbouw
- Helaas, uw cookie-instellingen zijn zodanig dat de Video niet getoond kan worden - pas uw permissie voor cookies aan
De Nederlandse landbouwsector is sterk afhankelijk van zoetwater. Zowel in de vollegrond als in de glastuinbouw is voldoende water noodzakelijk voor goede gewasopbrengsten. Maar ook op de veehouderij heeft droogte veel invloed.
Lees meer
In gevallen van extreme droogte waarbij een watertekort dreigt, komt de Landelijke Coördinatiecommissie Waterverdeling (LCW) geregeld bij elkaar. Het LCW volgt de droogtesituatie dan nauwlettend en adviseert Rijkswaterstaat en waterschappen over mogelijke maatregelen. Bij gevallen van extreme droogte wordt er opgeschaald naar het tijdelijke Management Team Watertekorten (MTW), waarin ministeries, Rijkswaterstaat, waterschappen en provincies samenwerken.
In dergelijke situaties zal de verdringingsreeks gehanteerd worden. Deze verdringingsreeks bepaalt dan de maatschappelijke en ecologische rangorde waarin water verdeeld wordt. Deze rangorde is verdeeld in 4 categorieën, waarbij bij droogte de hoogste prioriteit ligt bij Categorie 1 en de laagste prioriteit bij Categorie 4:
- Categorie 1: Veiligheid en onomkeerbare schade
- Categorie 2: Nutsvoorzieningen
- Categorie 3: Kleinschalig hoogwaardig gebruik
- Categorie 4: Overige belangen (economische afweging, ook voor natuur)
De rangorde van belangen die vallen binnen de eerste twee categorieën zijn nationaal vastgesteld. Voor categorie 3 en 4 kunnen provincies binnen die categorieën zelf een rangorde vaststellen, aan de hand van de lokale actuele situatie.
Downloads en Links
- Droogtemaatregelen en verdringingsreeks webpagina Rijkswaterstaat
- Verdringingsreeks bij watertekort webpagina Rijkswaterstaat
- Waterverdeling webpagina Waterschap Vechtstromen
- Rangorde bij waterschaarste: de verdringingsreeks webpagina Aan de slag met de omgevingswet
- Helaas, uw cookie-instellingen zijn zodanig dat de Video niet getoond kan worden - pas uw permissie voor cookies aan
Lees meer
Oorzaken van verdroging zijn onder andere waterwinning door drinkwaterbedrijven, grondwateronttrekking door industrie en versnelde afwatering (drainage) om een voor de landbouw geschikter waterpeil te bereiken.
Downloads en links
- Droogteschade in kaart gebracht : Ontwikkeling+Beheer natuurkwaliteit nieuwsbrief herfst 2020 VBNE
- Terugblik op de droogte van 2020 Natuurmonumenten, LandschappenNL en het Wereld Natuur Fonds, 2020
- Terugblik op de droogte van 2019 Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer, LandschappenNL en het Wereld Natuur Fonds, 2019
- Verdroging webpagina Compendium voor de Leefomgeving
- Droogte webpagina Natuurmonumenten
- Verdrogingsinformatie voor de Nederlandse natuur: een vergelijking tussen de actuele en gewenste grondwatersituatie rapport Wageningen Environmental Research, 2017
- Het regent niet genoeg, Nederland droogt uit NRC podcast Onbehaarde Apen
- Klimaatrobuust waterbeheer, wat is dat eigenlijk? Van te veel water naar droogte artikel Waterspiegel, juli 2020
Droge zomers
- Gevolgen voor de natuur van de droge jaren 2018 en 2019; resultaten van een enquête onder deskundigen : deelrapport van het project: Droogte in zandgebieden van Zuid-, Midden- en Oost-Nederland rapport FWE, 2020
- Droogte is een verdelingsvraagstuk, ‘We gaan nu al beter met droogte om dan in 2018’ artikel Resource, juni 2020
- De droogte en hitte hebben een grote impact gehad in mijn terreinartikel VNBL, september 2018
- Voor 40 procent plantensoorten wordt Nederland te warm bericht Nature Today, augustus 2018
- Na de droogte komen de vragen artikel STOWA ter info, 2019
- Rampscenario beekvissen voltrekt zich bericht Nature Today, juli 2018
- Droogte verandert de natuur artikel LNV in beeld, 2019
- De zomer die ons wakker schudde : ‘Iedereen zag de gevolgen van de droogte’ artikel Resource, september 2018
Verdroging hoogveen
- Planten en verzuring en verdroging van vennen webpagina Compendium voor de Leefomgeving
- Sleutels tot herstel van hoogveen artikel Landschap, 2016
- Hoogveen en klimaatverandering in Nederland rapport Alterra, 2011
- Kartering van de habitattypen: actief en herstellend hoogveen in Nederland rapport Bosschap, 2013
- Herstel hoogveen Deurnsche Peel haalbaar artikel H2O, 2012
- Dilemma’s hoogveenbeheer door nieuwe kennis: piekeren over het hoogveen artikel Natuur Bos Landschap, 2010
- Van hoogveen- en venherstel naar herstel van een ‘compleet’ nat zandlandschap artikel De levende natuur, 2009
Droogte in bos en natuurterreinen
- Hoe een klein kevertje het bos natuurlijker maakt artikel Nature Today, april 2019
- Eikensterfte: een serieus en complex probleem artikel Vakblad Natuur Bos Landschap, 2015
- Onderzoek naar de relatie van eikensterfte met droogte en bodemchemie rapport Alterra, 2014
- Eikensterfte: ernst, oorzaken en beheer artikel Bomen, 2014
- Insectenplagen en klimaatverandering artikel Vakblad Natuur Bos Landschap, 2007
- Effecten van klimaatverandering op natuur overal zichtbaar artikel Vakblad Natuur Bos Landschap, 2007
- Verschuivingen van insectenplagen bij bomen sinds 1946 in relatie met klimaatverandering; met aandacht voor de effecten van stikstofdepositie, vochtstress, bossamenstelling en bosbeheer rapport Alterra, 2004
- Invloed grondwaterstanden op standplaatscondities en vegetatie KWR, 2010
Meetnet verdroging
- Naar een meetnet verdroging rapport Alterra, 2000
- Publicaties meetnet verdroging kennisbank Groen Kennisnet
Lees meer
Bij aanhoudende droogte wordt bijvoorbeeld weidegang bemoeilijkt vanwege een tekort aan gras. Ook krijgen veehouders te maken met afnemende grasopbrengsten en lagere eiwitgehalten in het gras, wat direct economische gevolgen kan hebben bij het aanleggen van rantsoen voor de veestapel.
Downloads en links
- Overzicht grondwateronttrekkingen, provincies en waterschappen, Unie van Waterschappen januari 2021
- Hou vast dat water! Omgaan met droogte artikel Wageningen World, 3-2020
- Hoe klimaatslimme landbouw boeren weerbaar maakt artikel Wageningen Climate Solutions, 2019
- Klimaatslimme landbouw dossier WUR
- Effecten droogte en hitte op inkomens land- en tuinbouw factsheet Wageningen Economic Research, 2018
- Verdroging en vernatting webpagina Deltaplan Agrarisch Waterbeheer
- Vragen en antwoorden over landbouw bij droogte webpagina Rijksoverheid
Akkerbouw
- Droogte: Wat hebben we ervan geleerd? artikel Greenity, januari 2019
- Zuinig met zoet water kan ook leiden tot schade artikel V-focus, 2019
- Dossier Boeren bij waterschaarste artikelenreeks Boer&Tuinder, maart 2019
Veehouderij
- Karige eerste snede door droogte artikel Nieuwe Oogst, mei 2020
- Droogte op Koeien & Kansen-bedrijven in 2018: praktijkervaringen rapport Wageningen Livestock Research, 2019
- Droogteschade vraagt gerichte aanpak artikel Veeteelt, augustus 2018
- Verdroogd grasland en nu? filmpje Veeteelt
- Droogte in grasjaar 2015 artikel Veeteelt, 2015
Verzilting
Langdurig aanhoudende droogte staat ook nauw in verband met toenemende verzilting van de bodem, met name in de kustgebieden van Nederland. Door een stijgende zeespiegel en een tekort aan regenwater trekt het zoute water in de kustgebieden makkelijker het grond- en oppervlaktewater in. Dit heeft invloed op drinkwatervoorziening, maar bijvoorbeeld ook op de landbouw, natuur en industrie.
Droogte in de stad
Droogte lijkt in steden eerder op te treden als gevolg van de manier waarop de meeste steden zijn gebouwd met veel steen en beton. Aanhoudende droogte kan leiden tot watertekorten in de stad, wat direct invloed heeft op bijvoorbeeld groenbeheer. Om beter met perioden van droogte om te kunnen gaan, moeten steden beter ingericht worden. Zo kun je er naar streven het water langer vast te houden.
Droogte en bodemdaling
Droogte kan bodemdaling tot gevolg hebben, met name op veengronden. Laagveen vind je in het westen van Nederland: in Friesland en het Groene Hart bijvoorbeeld. Door deze veengronden te ontwateren, werden ze in de loop van de Middeleeuwen geschikt gemaakt voor landbouw. Maar door drainage oxideert het veen. Het wordt afgebroken met bodemdaling tot gevolg: zo'n 7 - 12 mm per jaar. Om die bodemdaling te beperken is goed management van het waterpeil van cruciaal belang.
Lees meer
Drinkwater
Het winnen van drinkwater wordt bemoeilijkt door verzilting. Als het oppervlaktewater een te hoog chloridegehalte heeft, moet het water voor drinkwatergebruik eerst ontzout worden, of moet er gekozen worden om het diepere grondwater te gaan winnen.
Natuur
Verzilting van natuurgebieden kan grote gevolgen hebben op de aanwezige flora en fauna. In gebieden die afhankelijk zijn van zoetwater kan biodiversiteitsverlies een gevolg zijn wanneer er verzilting optreedt. Maar verzilting kan ook juist weer kansen geven aan specifieke soorten in een gebied.
Landbouw
Verzilting van de bodem of het beschikbare oppervlaktewater kan schadelijke gevolgen hebben voor de teelt wanneer dit water wordt gebruikt voor het beregenen van gewassen. Maar ook voor de landbouw biedt verzilting juist kansen. Zo zijn er verschillende zilte gewassen zoals zeekraal die goed in zilte omstandigheden geteeld kunnen worden en onderzoek
Downloads en links
- Verzilting webpagina Rijksoverheid Helpdesk water
- Verzilting in Nederland: oorzaken en perspectieven rapport Wageningen UR Livestock Research, 2011
- Zouttolerantie aardappelen SWAP-WOFOST toepassing op Zilt Proefbedrijf Texel rapport STOWA, 2018
- Crop salt tolerance under controlled field conditions in The Netherlands, based on trials conducted at Salt Farm Texel rapport Zilt Proefbedrijf, 2017
- Van autonome robots tot zilte aardappels: toekomstverkenning rapport STT, 2015
- Groeien op zout water artikel Wageningen World, maart 2015
- Protocol voor de veldbewerking en teelt van zeekraal brochure WUR
- Comparing salt tolerance of beet cultivars and their halophytic ancestor artikel AoB Plants, december 2014
- Zilt Perspectief eindrapport Stichting Zilt Perspectief, 2015
- Zout tolerantie van belangrijke land-, tuinbouw en siergewassen tabel WUR
- Zilte landbouw; de toekomst voor Nederland? dossier WUR
Lees meer
Lage grondwaterstanden als gevolg van langdurige droogte kan in het stedelijk gebied ook tot funderingsproblematiek leiden. Zo kan fundering verzetten en bij het droogstaan van oude funderingspalen kan paalrot de draagkracht van de fundering beïnvloeden. Dit kan veel schade tot gevolg hebben.
Downloads en links
- Deltafact: Droogte en hitte in de stad rapport Stowa 2020
- Droogte bedreigt monumenten artikel Water Governance, 2019
- Stenen eruit, groen erin artikel Wageningen Climate Solutions, 2019
- Hoe extreem was de droogte van 2018? artikel H2O, 2019
- Funderingsproblematiek, een 'vergeten rot dossier' artikel Water Governance, 2019
- Amsterdam Rainproof Rainproof magazine, 2019
- Water en groen in goede banen artikel Stad + Groen, 2018
- Factsheet Groen in de stad : waterhuishouding, Wageningen University & Research 2018
- Factsheet Groen in de stad : klimaat en temperatuur, Wageningen University & Research 2018
Lees meer
Aanhoudende droogte in Nederland heeft direct invloed op het beheer van deze veenweiden. Omdat droogte een daling van het watepeil tot gevolg kan hebben, moeten beheerders in tijden van droogte het waterpeil in de gaten houden en waar nodig ingrijpen om ernstige bodemdaling en oxidatie van het veen te voorkomen. Uit onderzoek blijkt dat onderwaterdrainage een manier biedt om bodemdaling in veenweidegebieden te beperken.
Downloads en links
- Stop bodemdaling in veenweidegebieden: Het Groene Hart als voorbeeld, Raad voor de Leefomgeving en Infrastructuur september 2020
- Zakken van de bodem: steeds hoger op de agenda, artikel Infomil Perspectief 2019
- Bedrijvenproef Sturen met Grondwater Spengen: Achtergrond rapportage rapport De Stichtse Rijnlanden, 2019
- Bodemdaling in de Nederlandse veengebieden: omvang en maatschappelijke kosten, Artikel H2O juni 2018
- Precisiewatermanagement op veenweidegrond met pompgestuurde onderwaterdrains, rapport Wageningen Livestock Research 2018
- Vormgeven aan Sturen met Water: bodemdaling vertragen in het veenweidegebied met boeren en natuur rapport WUR, 2017
- Vormgeven aan Sturen met Water: bodemdaling vertragen in het veenweidegebied met boeren en natuur, rapport Wageningen University & Research, 2017
- Dalende bodems, stijgende kosten: mogelijke maatregelen tegen veenbodemdaling in het landelijk en stedelijk gebied rapport PBL, 2016
- Het Groene Hart in beeld - Een uniek veengebied midden in de Randstad rapport PBL, 2015
- Introductie bodemdaling, stuurgroep Het Groene Hart
- Bodemdaling, Innovatieprogramma Veen
- Actuele bodemdalingskaart Nederland
- Platform Slappe Bodem
- Nationaal kennisprogramma Bodemdaling
Wat kan jij doen bij droogte?
In Nederland wordt er per dag per persoon bijna 120 liter water gebruikt. Ongeveer vier procent hiervan wordt gebruikt voor eten en drinken. Voor douchen gebruiken we gemiddeld 50 liter water per persoon. In een periode van langdurige droogte moeten we samen naar manieren kijken om water te besparen. Dagelijkse handelingen als het gebruiken van drinkwater, watergebruik voor het sproeien van de tuin, wassen, douchen, schoonmaken en het doorspoelen van het toilet worden dan ineens minder vanzelfsprekend.
Prairietuinen
Een prairietuin of steppetuin is geïnspireerd op de prairies in Noord-Amerika. Die onderhoudsvriendelijke tuinen bestaan uit veel siergrassen en planten die droogte goed kunnen verdragen. Je vindt er geen bomen. Je hoeft die tuinen niet te sproeien. Na een periode van extreme droogte zie je de tuin weer opfleuren.
Relevante video's
- Helaas, uw cookie-instellingen zijn zodanig dat de Video niet getoond kan worden - pas uw permissie voor cookies aan
Lees meer
Een paar simpele tips om water te besparen:
- Neem een korte douche met een waterbesparende douchekop, neem liever geen bad.
- Gebruik bij het doorspoelen van je toilet zoveel mogelijk de kleine knop.
- Zet de vaatwasser en wasmachine aan als ze vol zijn en kies voor apparatuur met een A-label.
- Vul geen zwembadjes.
- Maak gebruik van regenwater of grijs water om het toilet mee door te spoelen.
- Verspreid het gebruik van water over de dag.
Waterbedrijven kunnen de consument 'helpen' minder water te gebruiken door de waterdruk tijdelijk te verlagen in periodes van grote droogte. Dit levert een besparing op van wel 20%. Let op!: Het blijft wel belangrijk om veel water te drinken in een droge, hete periode.
Vijftig tot zeventig procent van het stedelijk oppervlak is privaat terrein. Daarom is het belangrijk dat je ook in je tuin bijdraagt aan het beperken van je watergebruik. Dit kan bijvoorbeeld door je tuin zoveel mogelijk de sproeien met water uit een regenton. Geef je planten 's ochtends of 's avonds water. Daarnaast is het goed om je planten zo nu en dan in één keer veel water te geven in plaats van elke dag een beetje. Dit voorkomt dat je ‘luie' planten krijgt.
Handige links
- Zeven tips tegen droogte in de tuin webpagina Buitenleven
- Droogte en wateroverlast: wat kun je zelf doen? webpagina Ons Water
- Waarom water besparen webpagina Brabant water
- Waterbedrijf waarschuwt voor 'slap straaltje' uit de kraan artikel AD, 2018
- Water besparen in de zomer webpagina Vitens
Lees meer
Een inspiratiebron voor de prairietuinen is de gravel garden zoals Beth Chatto die aanlegde op een voormalige parkeerplek voor auto's bij haar tuinen in Essex in het oosten van Engeland. In 25 jaar is die tuin uitgegroeid tot een fleurige tuin.
- Helaas, uw cookie-instellingen zijn zodanig dat de Video niet getoond kan worden - pas uw permissie voor cookies aan
Ook tuinarchitect Piet Oudolf, die veel werkt met siergrassen, zorgde ervoor dat in in Nederland de belangstelling voor prairietuinen groeit.
Steeds meer kwekers bieden een aangepast sortiment aan. En verschillende hoveniers hebben prairietuinen als specialisatie in hun aanbod opgenomen.
Downloads & Links
- Berentschot Hoveniers en Lageschaar Vaste Planten richten Hellendoornse rotonde in: Prairie Garden verrijking voor biodiversiteit artikel De Hovenier, 2019
- Droogte en planten, Klimaatadaptieve tuin, Wilde Weelde september 2020
- Haal met siergrassen de prairie naar de Nederlandse tuin: ‘Siergrassen zijn perfect voor een natuurlijke tuin waar niet veel werk in zit’ artikel De hovenier, 2018
- Duurzaamste kantoor ter wereld heeft prairiebeplanting artikel Vitale groene stad, 2017
- Ervaringen met prairieplanten: extra groenspecial artikel Sierteelt & Groenvoorziening, 2013
- De prairietuin, een nieuwe ontwikkeling? webpagina Tuinen van Appeltern
- Gravel Garden webpagina Betha Chatto
- Prairietuin: Kom alles te weten over Lianne's prairietuin webpagina Lianne's siergrassen
- Leg je eigen prairietuin aan webpagina Buitenleven
meer video's
- Droogte | De uitdagingen van droogte op het werk van boeren, Ministerie LNV september 2020
- Natuur: Hoe aanhoudende droogte de dieren treft video NOS
- Wateroverlast en droogte
- Droogte: Bomen lijden zwaar onder het tekort aan water video NOS
- Hoogwater en toch een grondwatertekort? video Waterschap Vechtstromen
- Droogte: Is Nederland op weg naar een Zuid-Europees klimaat? video NOS
- Slim omgaan met water video Waterschap Vechtstromen
- Waterverdeling bij langdurige droogte video Rijkswaterstaat
- Hoe gaan we om met dreigende droogte video Studium generale UU
- De droge stad studium generale UU
- Hergebruik van water, oplossing voor droogte? Webinar Water in de circulaire economie
- Wist je dat? #waterreservoirs, Vitens
Leermateriaal
- Project Water 2020 Wikiwijs
- Water, Kwaliteit en Ecologie Wikiwijs
- De droge hete zomer van 2018, Wikiwijs
- Droogte oranje Wikiwijs
- Waterschaarste Wikiwijs
- Droogte, een sluipende natuurramp lespakket KlasCement
- Watereducatie website
- Workshops Waterklaar, workshops voor leerlingen, volwassenen en verdiepingsworkshops
- CO2 en Klimaat onderzoeker in de klas Wetenschapsknooppunt
- Ons Klimaat lespakket Wetenschapsknooppunt
Recente berichten
Recente berichten van Groen Kennisnet
Recente publicaties
-
Actieplan Klimaatadaptatie : Samen op weg naar een klimaatbestendig Gelderland
-
Wat te doen met een beek zonder water? : Onderzoek naar maatregelen die droogval in de Roelinksbeek en Voltherbeek tegengaan
-
Luchtrivieren: De reis van regen : Waar water en wind samenkomen
-
Johan van Veen zag zeespiegelstijging al als grote bedreiging
-
In Rivierklimaatpark IJsselpoort komen alle belangen samen : 'Het heeft weleens geknetterd, gebotst en geschuurd'
-
Lodewijk van Nieuwenhuijze wint opnieuw EO Wijersprijs : Nooit meer watertekort
-
Kennisdocument: beekslib
-
Tijdvertraging (time-lags) in regionale wateren
Bron introfoto: Ulrike Leone via Pixabay
Laatste wijziging aan dit dossier: 25 augustus 2020