Stressvrij omgaan met de koe

De boer ervaart meer arbeidsgemak en plezier doordat het werken met de koeien stressvrij en makkelijk gaat. Het welzijn van de koe neemt toe doordat zij minder angst en stress heeft wat haar algemene gezondheid en haar klauwgezondheid ten goede komt.

In deze harmonie kan het bedrijfsrendement toenemen. In het buitenland is aangetoond dat dit kan leiden tot wel 10% meer melk en 42% minder kreupelheden. Dit kan al snel duizenden euro’s per jaar opleveren.

Maar hoe zorg je voor makkelijk en voorspelbaar vee? Waarom is er zoveel verschil tussen bedrijven, situaties en mensen? Wat heeft de koe nodig om rustig en voorspelbaar te zijn? En wat is de rol van de veehouder hierin?

In dit dossier worden de belangrijkste factoren in stressvrij omgaan met melkvee besproken. De informatie is bedoeld voor zowel melkveehouders als voor studenten.

“Als je weet wat iemand van zijn vee vindt, dan weet je hoe zijn dieren zijn” (P. Hemsworth).

Houdingen en overtuigingen bepalen het gedrag van de veehouder richting zijn koeien en dit gedrag bepaalt weer het gedrag van de koeien. Er is een grote variatie tussen bedrijven in angst van koeien voor mensen, wat een groot verschil aangeeft tussen veehouders in de houding ten aanzien van de dieren en de omgang ermee.

Een goede en positieve omgang met dieren hangt vooral af van een positieve grondhouding; dat wil zeggen positieve gedachtes over de dieren en het werken met de dieren. Een koe is een koe en zal als zodanig reageren; gedrag veranderen begint dus altijd bij de veehouder. Kleine en gemakkelijk te implementeren veranderingen, zoals in de omgang met dieren, dragen bij aan het verbeteren van welzijn en productiviteit.

• Aandachtspunten mens dier relatie, samenvatting Project Quality Handling in de melkveehouderij, 2014
• "Quality Handling" a training program to reduce fear and stress in farm animals, 4th Boehringer Ingelheim Expert Forum on farm animal well-being, Seville, 2011
• Reducing stress in farm animals by improved human-animal relationships, Factsheet Welfare Quality, 2010
• Cattle Handling, video YouTube, University of Wisconsin Extension, 2008
• Cattle behaviour and the human-animal relationship. Variation factors and consequences in breeding, Mounaix et al, INRA, Institut de l’Élevage
• Fijne neus en gevoelige oren: koeien veilig en zonder stress verplaatsen met ‘low stress stockmanship’, artikel Veeteelt, 2017

Een positieve omgang betekent consequent, rustig en voorspelbaar omgaan met de koeien, waarbij het van groot belang is dat de koe begrijpt wat de veehouder wil. Wie het gedrag van koeien goed weet te interpreteren kan daarop anticiperen. Een koe is een kuddedier en een prooidier en de bijbehorende instinctieve gedragingen helpen haar om te overleven. Rekening houden en inspelen op dit natuurlijke gedrag en instinct draagt bij aan positieve omgang.

Koeien zien, horen en bewegen anders dan mensen. Begrip en kennis over de manier waarop de koe de wereld ervaart, draagt bij aan het begrijpen van en het goed omgaan met de koe.

• Aandachtspunten natuurlijk gedrag en instinct, samenvatting Project Quality Handling in de melkveehouderij, 2014
• Aandachtspunten anatomie, samenvatting Project Quality Handling in de melkveehouderij, 2014
• Behavioural profiles of domestic animals: cattle, Animalbehaviour.net
• Reportage - Der Kuhflüsterer: Wie Rinder lammfromm werden, NDR Fernsehen, 2014
• Animal Behavior with Temple Grandin - Part 1, video YouTube, SunupTV, 2010
• Flight Zone & Point of Balance, video YouTube, TeagascMedia, 2011
• Hoe gedraagt een 'normaal' rund zich?, Landbouw & techniek, 2008
• Cow Response to Stockman, video YouTube, Rapnicki, 2008
• Cattle Handling, part 2 of 2, video YouTube, University of Wisconsin Extension, 2008
• 12 Cow Behaviours and Cow Flow, Neil Chesterton, Inglewood Veterinary Services, New Zealand
• Kijk vanuit het standpunt van de melkkoe, artikel Management&techniek, februari 2018
• Focus op water: hittestress bij hoogproductieve koeien beperken, artikel GD Herkauwer, mei 2018

Dieren die op een negatieve manier behandeld en benaderd worden, worden bang voor mensen en hebben hierdoor meer stress. Regelmatige of langdurige stress kan ertoe leiden dat koeien minder groeien, minder melk produceren en een slechtere voederconversie hebben. De gezondheid wordt ook aangetast. Zo is het bekend dat het gedrag van de dierverzorger effect heeft op kreupelheid bij koeien.

• Aandachtspunten stress en angst, samenvatting Project Quality Handling in de melkveehouderij, 2014
• Omgang met dier beïnvloedt gezondheid, Veehouder en dierenarts, Editie rundveehouderij, 2011
• Reducing fear improves milk production, Temple Grandin, Hoard's Dairyman, 1999
• Impact of human-animal interactions on health & productivity of farm animals, Paul Hemsworth, Animal Welfare Science Centre
• Welzijn melkvee, dossier Dierenwelzijnsweb
• Uitbraak van ibr door stress van samenvoegen: uit de dierenartspraktijk, artikel Veeteelt, december 2017

De omgeving en de faciliteiten hebben een belangrijke rol in het makkelijker (of moeilijker!) maken van de omgang met koeien. Een goed gedimensioneerde stal zorgt voor rust en veiligheid. Een paar goed geplaatste hekken zorgen ervoor dat een koe automatisch de goede kant oploopt, terwijl daarentegen bijvoorbeeld een slecht gekozen plaats voor de behandelbox veel stress kan opleveren. De omgeving en faciliteiten dienen aan te sluiten bij het natuurlijk gedrag en instinct van de koe.

• Aandachtspunten faciliteiten en omgeving, samenvatting Project Quality Handling in de melkveehouderij, 2014
• Cow Flow and Stockmanship, Neil Chesterton, Inglewood Veterinary Services, New Zealand
• Overbezetting maakt melkproductie minder efficiënt, artikel Veeteelt, mei 2018

Een goede dier-mens relatie begint al bij het eerste contact. Gedrag is een optelsom van alle ervaringen, dus ELKE interactie is een leerervaring en heeft invloed op toekomstig gedrag. Van jongsaf aan positief omgaan met de kalveren/koeien, aanleren van gewenst gedrag en stapsgewijs nieuwe dingen aanleren (bijvoorbeeld melkstal) zorgt voor stabiele, rustige en makkelijke koeien.

• Aandachtspunten ervaring, samenvatting Project Quality Handling in de melkveehouderij, 2014
• Low Stress Stockmanship - stressreduzierter Umgang mit Rindern, video YouTube, Landwirtschaftskammer Niedersachsen, 2013
• Van kalf tot koe, maar hoe? Wat komt daar allemaal bij kijken?, weblog WUR, 2017

De voordelen van een betere omgang op een rij:

● Het aantal stressmomenten voor de koeien neemt af, waardoor het dierenwelzijn toeneemt.

● De weerstand en gezondheid van de koe verbetert: dit leidt tot minder antibioticagebruik, verhoging in levensduur.

● Het werken met de koeien wordt makkelijker en plezieriger.

● Het bedrijfsrendement neemt aantoonbaar toe: meer melk en minder restmelk.

● Er wordt een positieve bijdrage geleverd aan het imago van de sector doordat er vriendelijker en rustiger omgegaan wordt met het vee.