Dossier
Duurzame energielandschappen
Als duurzame energievormen zo in het landschap opgenomen worden dat ze bijdragen aan de ontwikkeling van de omgeving en de gemeenschap, en bovendien andere functies en waarden van het landschap niet aantasten, kun je spreken van duurzame landschappen.
Duurzame energievormen hebben een lagere energiedichtheid dan fossiele brandstoffen. De winning van duurzame energie kost daarom vaak meer ruimte. Duurzame energielandschappen voldoen aan twee voorwaarden.
- Op de eerste plaats zijn de duurzame energievormen zo in het landschap opgenomen dat ze bijdragen aan de ontwikkeling van de omgeving en de gemeenschap.
- Op de tweede plaats tasten deze duurzame energievormen andere functies en waarden van het landschap zoals voedselvoorziening, biodiversiteit, landschappelijke kwaliteit en andere ecosysteemdiensten niet aan.
Dit dossier gaat over duurzame energievormen en hun impact op het landschap.
Duurzame energielandschappen
De overgang van het gebruik van fossiele brandstoffen naar duurzame energiebronnen zoals zonne- en windenergie, speelt zich voor een belangrijk deel in het landschap af. Voor de inrichting van deze energielandschappen is de inbreng van landschapsarchitectuur en ruimtelijke ordening gewenst. Deze vakgebieden ontwikkelen daarvoor nieuwe kennis.
Geschiedenis
Energiewinning is altijd al zichtbaar geweest in het landschap en heeft het landschap mede gevormd. Denk aan het gebruik van hout en turf als bron van energie, aan wind- en watermolens om energie op te wekken, aan de winning van de fossiele brandstoffen gas, olie en steenkool en tenslotte opwekking van elektriciteit in centrales die draaien op fossiele brandstoffen of kernenergie.
Windkracht
Windkracht is opwekking van elektriciteit met windturbines. Windturbines hebben grote impact op het landschap. Discussies over de wenselijke plaats ervoor halen geregeld de media. Het gaat hierbij vooral om de inbreuk op de schoonheid van het landschap en geluidsoverlast.
Lees meer
Ook inbreng uit technologische en sociaal-economische hoek is noodzakelijk. Want in de maatschappelijke discussies over bijvoorbeeld de juiste plek voor windmolens, verdringing van voedselgewassen door bio-energiegewassen en het al dan niet winnen van schaliegas moeten de verschillende belangen goed afgewogen kunnen worden.
Een duurzaam energielandschap heeft kans van slagen als de inwoners van het gebied intensief betrokken worden bij ontwerp en planning, en de regionale economie versterkt wordt. Zo ontstaat draagvlak.
Meer informatie
- Ontwerp nationale omgevingsvisie, Ministerie van Binnenlandse zaken en Koninkrijksrelaties 2019
- Energielandschappen : ontwerpend onderzoek landschap en duurzame energie, Harm Veenenbos, provinciaal adviseur ruimtelijke kwaliteit in Zuid-Holland, december 2018
- Energietransitie en leefomgeving, rapport VenhoevenCS maart 2018
- Energietransitie en leefomgeving: kennisnotitie RLI 2017
- Er komt een nieuwe dimensie in ons landschap, artikel Landwerk 2017
- Duurzame energie 2050 : verkenning rol van (agrarische) ondernemers in de energietransitie naar 2050, rapport Wageningen University & Research 2016
- Kwetsbare soorten voor energie-infrastructuur in Nederland, rapport Wageningen Environmental Research, mei 2018
- Recycling energy landscape the natural gas production landscape of Groningen, MSc Thesis Vincent Peters, october 2016
- Er komt een nieuwe dimensie in ons landschap, artikel Landwerk, 2017
- Handreiking Energie, erfgoed en ruimte, brochures Rijksdienst voor het Cultureel erfgoed, 2016
- Next Energy, Wij Maken Nederland, 2017
- Ruimte en energie in Nederland, notitie Planbureau voor de Leefomgeving, 2013
- Infographic duurzame energie, factsheet KIWA
.
- Helaas, uw cookie-instellingen zijn zodanig dat de Video niet getoond kan worden - pas uw permissie voor cookies aan
Lees meer
- Wind-op-land: lessen en ervaringen: een reflectie op de implementatie van windenergie vanuit een ruimtelijk perspectief, Planbureau voor de leefomgeving 2019
- Leven in een windpark, artikel Wageningen World, december 2017
- Een verkenning naar natuur-inclusieve windmolenparken op de Noordzee - Innovaties stimuleren, maatschappelijk relevant onderzoek, Adviesnotitie WEnR & WMR, 19 december 2017
- De toekomst van de Noordzee: De Noordzee in 2030 en 2050: een scenariostudie, rapport Planbureau voor de Leefomgeving, 2018
- Factsheet: Windenergie op Zee, NWEA 2016
- Verkenning (on)mogelijkheden windenergie in bosgebieden : samenvattend rapport, Staatsbosbeheer 2016
- Haalbaarheid mosselteelt binnen offshorewindparken in de Nederlandse kustzone, rapport IMARES, 2016,
- MKBA windenergie binnen de 12-mijlszone : maatschappelijke afweging van windenergie op zee binnen en buiten de 12-mijlszone, Decisio 2014
- Passende beoordeling : structuurvisie windenergie op land, Ministerie van Infrastructuur en Ruimte 2013
- Dossier Windmolens op zee
Zonne-energie
Zonne-energie is opwekking van elektriciteit met zonnepanelen en verwarming van water door middel van zonnecollectoren en zonneboilers.
Aard- en bodemwarmte
Aard- en bodemwarmte is warmte uit het binnenste van de aarde. Ze kan gebruikt worden waar die dicht bij het aardoppervlak beschikbaar is, zoals op IJsland. Warmte in de bodem en het bodemwater (tot 100 meter diep) wordt door middel van warmtewisselaars en warmtepompen gebruikt voor verwarming van gebouwen.
Bio-energie
Verbranding, vergisting of vergassing van organische materialen levert bio-energie. De teelt van gewassen voor energieopwekking of de productie van biobrandstoffen verandert het landschap.
Lees meer
Zonnepanelen op daken kunnen invloed hebben op hoe een landschap ‘oogt’, maar vergen geen aanpassingen in het landschap. Anders ligt dat met ‘zonneweiden’. Dat zijn grote oppervlakken met zonnepanelen, die op de grond geplaatst worden. Hierbij is het belangrijk een goede afweging te maken met andere claims op de ruimte. Waternet bijvoorbeeld heeft in de Amsterdamse Waterleidingduinen haar eerste zonneweide geopend. Andere projecten staan in de steigers.
Meer informatie
- Zonneparken natuur en landbouw, rapport Wageningen Environmental Research april 2019
- Zonneparken : kansen voor biodiversiteit en andere landschapsfuncties?,Landschap (2019)4
- Checklist natuurbelangen bij grondgebonden zonneparken, Natuur en Milieufederaties 2019
- Notitie drijvende zonneparken : vissen, sportvisserij en ecologie, Sportvisserij Nederland 2019
- De constructieve zonneladder : in vijf stappen naar lokaal beleid voor een goede inpassing van zonne-energie, Natuur en milieufederaties 2018
- Literatuurstudie en formulering richtlijnen voor een ecologische inrichting van zonneparken in de provincies Groningen en Noord-Holland, rapport Universiteit Groningen, WUR en Kenniscentrum Akkervogels, 2018
- Doet u met ons mee?: samen naar een energieneutrale agrarische sector, brochure LTO, 2017
- Handreiking zonneparken: weet waar u aan begint, brochure LTO, 2017
- Ruimtelijke afweging zonne-energie: regio Noord, brochure LTO Noord, 2017
- Grondgebonden zonneparken: verkenning naar de afwegingskaders rond locatiekeuze en ruimtelijke inpassing in Nederland, rapport RVO, 2016
- Kansen voor grootschalige zonnewarmte gebouwen, website RVO
Lees meer
De bodem leent zich ook voor wamte/koude-opslag. In Nederland is gebruik van aardwarmte waarschijnlijk niet rendabel. Gebruik van bodemwarmte en warmte/koude-opslag vinden wel toepassing. Bijvoorbeeld om gebouwen te verwarmen of te koelen en ook steeds vaker in de tuinbouw. Grootschalige warmtepompsystemen eisen een plek in het landschap op. Ook moet goed afgestemd worden wie op welke plek aanspraak mag maken op de warmte in de bodem. Dit komt omdat onttrekking van bodemwarmte of warmte/ koude-opslag invloed kan hebben op de potentie ervan voor eventuele buren.
Publicaties
- Warmtebronnen in de Regionale Energie Strategie (RES) NDVE 2019
- Inventarisatie kansen en belemmeringen voor geothermie in stedelijk en landelijk gebied : onderzoek naar de knelpunten die gemeenten en provincies (en waterschappen) ervaren wanneer zij ruimte willen bieden aan geothermie, Rijkswaterstaat 2017.
- Geen energietransitie zonder aardwarmte : naar 4 kilometer diepte, artikel P+ : people, planet, profit 2017
- Green Deal ultradiepe geothermie (UDG) 2017
- Green Deal Geothermie Brabant: krachtenbundeling en kennisontwikkeling 2016
- Aardwarmte benutten in glastuinbouwgebied, artikel Management&techniek 2016
- Helaas, uw cookie-instellingen zijn zodanig dat de Video niet getoond kan worden - pas uw permissie voor cookies aan
Lees meer
Bij voorkeur wordt materiaal gebruikt dat overblijft uit landschapsbeheer en het boerenbedrijf zoals gft-afval, hout en mest. In sommige gevallen worden gewassen speciaal geteeld voor energieopwekking en productie van biobrandstof en afbreekbare kunststoffen. Dit verandert het aanzien van het landschap door de kenmerken van de aangeplante gewassen. Bijvoorbeeld de hoogte van wilgenaanplant.
Een mooi voorbeeld van goed ingepaste aanplant op een goed gekozen locatie, is die van Miscanthus (olifantsgras) bij Schiphol. Dit houdt de ganzen weg, maar het kan ook geoogst worden als energiegewas.
Publicaties
- Biomassavisie 2018 : de rol van biomassa in een duurzame economie Natuur & Milieu 2018
- Hout als bron voor hernieuwbare energie Probos 2017
- Innovatie biomassa voor energie, Projectgroep biomassa & wkk 2019
- Witboek over feiten rondom biomassa : ‘We willen de nuance terugbrengen in het debat’ , artikel Agro& Chemi 2019
- Lokale biomassaketens en de rol van gemeenten, Stichting Probos 2018
Meer informatie
Blauwe energie
Elektriciteit die met behulp van membranen uit het verschil tussen zout en zoet water wordt opgewekt, noemen we blauwe energie. Elke plek waar zout en zoet water elkaar treffen - met name in riviermondingen - is in principe geschikt voor de opwekking van blauwe energie. In Nederland wordt bij de renovatie van de Afsluitdijk tegelijkertijd een proefinstallatie voor blauwe energie gebouwd.
Waterkracht
Waterkracht is energie opgewekt met stromend water. Met een viertal middelgrote en een aantal kleine waterkrachtcentrales in onze rivieren, wordt opwekking van energie met waterkracht in Nederland weinig toegepast. Nieuwe technieken die gebruik maken van golf- en getijdekrachten aan de kust, zijn in ontwikkeling, maar worden in Nederland nog niet toegepast.
Laatste wijziging aan dit dossier:
7 november 2019
Foto: Thinkstock