Dossier
Essentaksterfte
Sinds 2010 is in de provincie Groningen bij essen een ziekte waargenomen, de essentaksterfte, ook wel essensterfte genoemd. Essentaksterfte is bij uitstek een boomziekte die vooral in de buitengebieden en bossen voorkomt. Op dit moment is er nog geen adequate oplossing om de ziekte te bestrijden.
Deze nieuwe ziekte, wordt veroorzaakt door de schimmel Hymenoscyphus fraxineus (of de asexuele vorm: Chalara fraxinea). Ook de eeuwenoude natuur- en cultuurhistorische essenhakstoven kunnen aangetast worden.
Rond 2010 werd de ziekte gesignaleerd in deze zogenaamde essenstoven in het essenhakhoutgebied van de Kromme Rijn in de provincie Utrecht. Ook in Zuid-Holland werd er melding gemaakt van grootschalige taksterfte. Inmiddels heeft de ziekte zich over het hele land verspreid en komt het in heel Noord- en Noordwest Europa voor, inclusief Engeland en Ierland.
- Helaas, uw cookie-instellingen zijn zodanig dat de Video niet getoond kan worden - pas uw permissie voor cookies aan
Symptomen
De aantasting is te herkennen aan donkere verkleuringen in de bast, beginnend bij de bladaanzet en takaanzet. Onder de schors is duidelijk te zien dat de bast afgestorven is. Bij uitbreiding rond de tak, sterft het topdeel van de tak af. Bij een ernstigere vorm van aantasting kan dit uiteindelijk leiden tot het afsterven van de gehele boom.
Gevoeligheid van de soorten
Aantastingen door de schimmel zijn bekend bij de volgende soorten essen:
- Fraxinus excelsior (gewone of Europese es), deze is veruit het meest aangeplant
- Fraxinus angustifolia (smalbladige es), deze is populair in het stedelijk gebied
- Fraxinus nigra (zwarte es)
Maatregelen
Voor de bestrijding van essentaksterfte zijn nog geen maatregelen gevonden. Om groenbeheerders tegemoet te komen hoe om te gaan met essentaksterfte, heeft het Bosschap in samenwerking met Wageningen University & Research en de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) beheeradvies opgesteld voor de Nederlandse situatie. Dit heeft geresulteerd in een praktijkadvies Essentaksterfte (2013)
Lees meer
De aantasting treedt vooral op in jonge essenaanplant, in de uitloop van afgezette essenstobben in hakhout en in gedunde essenopstanden. Oudere essen kunnen echter ook aangetast worden in kroon en stronkuitlopers.
- Protocol Essentaksterfte, VHG 2018
- Protocol beoordeling essentaksterfte, rapport Stichting Wageningen University & Research, 2018
- Essentaksterfte, Beeldenbank ziekten, plagen en onkruiden
- Helaas, uw cookie-instellingen zijn zodanig dat de Video niet getoond kan worden - pas uw permissie voor cookies aan
Lees meer
De pluimes (F. ornus) en Mantsjoerijse es (F. mandshurica) als weinig tot niet gevoelig gezien en ook de Amerikaanse es (F. americana) en zachte es (F. pennsylvanica) zouden minder gevoelig zijn dan de gewone es.
Binnen de soorten zijn ook verschillen in gevoeligheid tussen cultivars waargenomen, zo zijn de cultivars van Fraxinus excelsior, de goudes 'Jaspidea' en de treures 'Pendula' zeer gevoelig voor aantasting door Chalara.
Uit onderzoek is duidelijk geworden dat de schimmel zich verspreidt via sporen in de lucht en vaak over grote afstanden. Er zijn ook aanwijzigen dat sterke snoei de essen extra gevoelig maakt voor de infectie.
Meer informatie
- Verschillen in vatbaarheid essentaksterfte heel groot, artikel Tuin en landschap 2019
- Grote verschillen in vatbaarheid voor essentaksterfte Artikel De Boomkwekerij 2019
- Essentaksterfte & de zoektocht naar resistente essen, presentatie Joukje Buiteveld maart 2018
- Publieksactie essentaksterfte levert 147 mogelijk resistente exemplaren op, Tuin en landschap 2018
- Leve de es! : behoud waar mogelijk, verwijder waar nodig, artikel VBNL, 2017
- Al 74 essen vermeerderd die mogelijk resistent, artikel Nature Today, 2017
- Genetische diversiteit van de door essentaksterfte geplaagde gewone es, artikel Vakblad Natuur Bos Landschap, april 2016
- Plant met verstand, en vergeet hem niet: het geslacht Fraxinus, artikel Boomzorg, 2014
- Plant met verstand en vergeet hem niet!: Essen, deel 2 , artikel Boomzorg, 2014
- Onderzoek naar verschillen in aantasting door Chalara fraxinea ('essentaksterfte') in Nederlandse essenselecties, rapport Centrum voor Genetische Bronnen Nederland, 2013
- Gewone es, Fraxinus excelsior, rassenlijst voor bomen
- Helaas, uw cookie-instellingen zijn zodanig dat de Video niet getoond kan worden - pas uw permissie voor cookies aan
Onderzoek
Vanuit de Europese Unie wordt er via COST Actie Fraxback (FP-1103) door diverse landen aan gewerkt, waar ook Nederland bij betrokken is. Dit beperkt zich vooralsnog tot fundamenteel onderzoek naar biologie van de schimmel, of de schimmel in combinatie met andere aantastingen voorkomt en naar resistentie.
Ook is er een veredelingsprogramma opgezet, wordt er onderzocht of sanitaire maatregelen de ziekte onder controle kunnen houden en of natuurlijke selectie gezonde bomen kan opleveren. In Nederland is in 2012 resistentieonderzoek gedaan met de inlandse es, Fraxinus excelsior, door Wageningen UR.
- Verschillen in vatbaarheid essentaksterfte heel groot, artikel Tuin en landschap 2019
- Essentaksterfte & de zoektocht naar resistente essen, presentatie Joukje Buiteveld, 2018
- Groei en productie van es in Nederland, rapport WUR, 2018
- Doorbraak in onderzoek naar essentaksterfte : genetische markers maken het mogelijk om te voorspellen of een bepaalde cultivar gevoelig is voor essentaksterfte, artikel Boomzorg 2016
- Onderzoek naar verschillen in aantasting door Chalara fraxinea in Nederlandse essenselecties, rapport CGN, 2013
Video's
- Helaas, uw cookie-instellingen zijn zodanig dat de Video niet getoond kan worden - pas uw permissie voor cookies aan
Meer video's
- Herkennen van de es en essentaksterfte Centrum voor Genetische Bronnen Nederland, Wageningen University & Research
- Gezonde essen infecteren, Vroege vogels augustus 2018
- 'Essentaksterfte vernietigt negen op de tien bomen', Omroep Flevoland, 22 mei 2017
- Leren over essentaksterfte, RTV Dordrecht, 10 oktober 2016
- Minuscule schimmel bedreigt de Nederlandse es, RTLXL, 2012
- Herkennen van de es en essentaksterfte, NatureToday
Actueel
De meest recente nieuwsberichten van Groen Kennisnet over essentaksterfte:
Laatste wijziging aan dit dossier:
25 november 2020