Dossier
Essentaksterfte
Sinds 2010 is in de provincie Groningen bij essen een ziekte waargenomen, de essentaksterfte, ook wel essensterfte genoemd. Essentaksterfte is bij uitstek een boomziekte die vooral in de buitengebieden en bossen voorkomt. Op dit moment is er nog geen adequate oplossing om de ziekte te bestrijden.
Deze nieuwe ziekte, wordt veroorzaakt door de schimmel Hymenoscyphus fraxineus (of de asexuele vorm: Chalara fraxinea). Ook de eeuwenoude natuur- en cultuurhistorische essenhakstoven kunnen aangetast worden.
Rond 2010 werd de ziekte gesignaleerd in deze zogenaamde essenstoven in het essenhakhoutgebied van de Kromme Rijn in de provincie Utrecht. Ook in Zuid-Holland werd er melding gemaakt van grootschalige taksterfte. Inmiddels heeft de ziekte zich over het hele land verspreid en komt het in heel Noord- en Noordwest Europa voor, inclusief Engeland en Ierland.
- Helaas, uw cookie-instellingen zijn zodanig dat de Video niet getoond kan worden - pas uw permissie voor cookies aan
Symptomen
De aantasting is te herkennen aan donkere verkleuringen in de bast, beginnend bij de bladaanzet en takaanzet. Onder de schors is duidelijk te zien dat de bast afgestorven is. Bij uitbreiding rond de tak, sterft het topdeel van de tak af. Bij een ernstigere vorm van aantasting kan dit uiteindelijk leiden tot het afsterven van de gehele boom.
Gevoeligheid van de soorten
Aantastingen door de schimmel zijn bekend bij de volgende soorten essen:
- Fraxinus excelsior (gewone of Europese es), deze is veruit het meest aangeplant
- Fraxinus angustifolia (smalbladige es), deze is populair in het stedelijk gebied
- Fraxinus pennsylvanica (zachte es)
Maatregelen
Voor de bestrijding van essentaksterfte zijn nog geen maatregelen gevonden. Om groenbeheerders tegemoet te komen hoe om te gaan met essentaksterfte, heeft het Bosschap in samenwerking met Wageningen University & Research en de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) beheeradvies opgesteld voor de Nederlandse situatie. Dit heeft geresulteerd in een praktijkadvies Essentaksterfte (2013
Lees meer
De aantasting treedt vooral op in jonge essenaanplant, in de uitloop van afgezette essenstobben in hakhout en in gedunde essenopstanden. Oudere essen kunnen echter ook aangetast worden in kroon en stronkuitlopers.
- Essentaksterfte, Beeldenbank ziekten, plagen en onkruiden
Lees meer
Fraxinus americana (Amerikaanse es) is weinig gevoelig en in Fraxinus ornus (pluimes) komen geen aantastingen door Chalara voor.
Binnen de soorten zijn ook verschillen in gevoeligheid tussen cultivars waargenomen, zo zijn de cultivars van Fraxinus excelsior, de goudes 'Jaspidea' en de treures 'Pendula' zeer gevoelig voor aantasting door Chalara.
Uit onderzoek is duidelijk geworden dat de schimmel zich verspreidt via sporen in de lucht en vaak over grote afstanden. Er zijn ook aanwijzigen dat sterke snoei de essen extra gevoelig maakt voor de infectie.
Meer informatie
- Genetische diversiteit van de door essentaksterfte geplaagde gewone es, artikel Vakblad Natuur Bos Landschap, april 2016
- Onderzoek naar verschillen in aantasting door Chalara fraxinea ('essentaksterfte') in Nederlandse essenselecties, rapport Centrum voor Genetische Bronnen Nederland, 2013
- Plant met verstand, en vergeet hem niet: het geslacht Fraxinus, artikel Boomzorg, 2014
- Plant met verstand en vergeet hem niet!: Essen, deel 2 , artikel Boomzorg, 2014
- Gewone es, Fraxinus excelsior, rassenlijst voor bomen
- Leve de es! : behoud waar mogelijk, verwijder waar nodig, artikel VBNL, 2017
- Helaas, uw cookie-instellingen zijn zodanig dat de Video niet getoond kan worden - pas uw permissie voor cookies aan
Lees meer
- Praktijkadvies essentaksterfte (VBNE, 2016)
- Al 74 essen vermeerderd die mogelijk resistent, artikel Nature Today, 2017
Onderzoek
Vanuit de Europese Unie wordt er via COST Actie Fraxback (FP-1103) door diverse landen aan gewerkt, waar ook Nederland bij betrokken is. Dit beperkt zich vooralsnog tot fundamenteel onderzoek naar biologie van de schimmel, of de schimmel in combinatie met andere aantastingen voorkomt en naar resistentie.
Video's
- Helaas, uw cookie-instellingen zijn zodanig dat de Video niet getoond kan worden - pas uw permissie voor cookies aan
Meer video's
- Herkennen van de es en essentaksterfte Centrum voor Genetische Bronnen Nederland, Wageningen University & Research
- Gezonde essen infecteren, Vroege vogels augustus 2018
- 'Essentaksterfte vernietigt negen op de tien bomen', Omroep Flevoland, 22 mei 2017
- Leren over essentaksterfte, RTV Dordrecht, 10 oktober 2016
- Minuscule schimmel bedreigt de Nederlandse es, RTLXL, 2012
Actueel
De meest recente nieuwsberichten van Groen Kennisnet over essentaksterfte:
Lees meer
Ook is er een veredelingsprogramma opgezet, wordt er onderzocht of sanitaire maatregelen de ziekte onder controle kunnen houden en of natuurlijke selectie gezonde bomen kan opleveren.
In Nederland is in 2012 resistentieonderzoek gedaan met de inlandse es, Fraxinus excelsior, door Wageningen UR. Dit onderzoek werd grotendeels gefinancierd door de boomkwekerijsector. Door het wegvallen van het Productschap Tuinbouw in 2013 is het essentaksterfteonderzoek in Nederland stil komen te liggen.
- Onderzoek naar verschillen in aantasting door Chalara fraxinea in Nederlandse essenselecties, rapport CGN, 2013
- Groei en productie van es in Nederland, rapport WUR, 2018
- Essentaksterfte & de zoektocht naar resistente essen, presentatie Joukje Buiteveld, 2018
Laatste wijziging aan dit dossier:
31 januari 2019