Dossier
Plantaardige eiwitbronnen
Om de groeiende wereldbevolking op onze beperkte landbouwgrond van eten te kunnen voorzien, zal een eiwittransitie moeten plaatsvinden. Eiwittransitie is het minder consumeren van dierlijke eiwitten en het meer consumeren van plantaardige eiwitten. In dit dossier staat uitleg over de soorten plantaardig eiwit, de productie en de toepassingen.
Established
Established, gevestigde eiwitten zijn de eiwitten die in concentraat, isolaat of fractie commercieel verkrijgbaar zijn. Dit zijn onder andere eiwitten uit soja, erwt, tarwe, aardappel, lupine, rijst en maïs.
Emerging
Emerging zijn opkomende producten, die nog weinig als isolaat verkrijgbaar zijn, maar vaak wel al als meel of concentraat. Emerging eiwitbronnen zijn onder andere kikkererwten, raapzaad/canola, veldboon, linzen en andere peulvruchten.
Upcoming
Upcoming zijn toekomstige eiwitten. Hiernaar vindt nog volop onderzoek plaats. Isolaten en concentraten hiervan zijn nog niet commercieel beschikbaar. Voorbeelden zijn waterlinzen of eendenkroos en groene bladeren, zoals bietenblad en gras, maar ook zonnebloempit, vlas, algen en zeewier.
Lees meer
In de voedingsmiddelenindustrie zijn meerdere bedrijven die eiwit in concentraat, isolaat of fractie aanbieden. Avebe is producent van zetmeel uit aardappels. Dit zetmeel kun je toepassen in allerlei voedingsmiddelen. Naast zetmeel produceert Avebe ook functioneel aardappeleiwit. Cosucra produceert ingrediënten uit erwten en cichorei. Cosucra produceert erwteneiwit als isolaat met een hoog eiwitgehalte (ca. 85%). Ook het bedrijf Roquette produceert ingrediënten van erwteneiwit.
Van de established peulvruchten is lupine een goed voorbeeld. Bovendien is lupine een natuurlijke bemester en daarmee ook nog eens goed voor de bodem en het milieu. Lupines kun je ook in heel veel gerechten toepassen. Lupinfood.eu heeft filmpjes met voorbeeldrecepten. Het Louis Bolk Instituut doet veel onderzoek naar de teelt van lupine.
Downloads en links
- Lupine: een gezond alternatief over boer en burger, Louis Bolk Instituut, 2017
- Global Quest for protein, rapport Rabobank, 2015 (Engels)
- Lupine, zoekvraag Groen Kennisnet
- Bonen, zoekvraag Groen Kennisnet
- Aardappels, zoekvraag Groen Kennisnet
Lees meer
Ook het bedrijf MFH pulses is gespecialiseerd in de handel van peulvruchten en eiwitten uit established en emerging peulvruchten.
Canola is ontwikkeld in Canada door de ongewenste eigenschappen van koolzaad via veredeling eruit te kweken. In de VS is de vraag naar canola olie momenteel groter dan het aanbod. De perskoek, die na de olieproductie overblijft, is het uitgangsmateriaal voor de productie van eiwitten.
Limagrain ontwikkelde een winterveldboonras met hoge opbrengsten en een hoog eiwitgehalte. Samen met ZLTO zijn verschillende veldproeven gedaan naar de grootschalige productie van veldbonen. Veldbonen kunnen een lokaal alternatief zijn voor geïmporteerde soja.
Downloads en links
- Boon op de troon, Wageningen World, 2016
- Bonen, zoekvraag Groen Kennisnet
- Canola, zoekvraag Groen Kennisnet
- Veldboon, zoekvraag Groen Kennisnet
Lees meer
Momenteel worden upcoming eiwitten voornamelijk toegepast in diervoeding of de chemische of biobased industrie. Onderzoek naar geschiktheid voor humane consumptie vindt bijvoorbeeld plaats op het NIZO, Praktijkcentrum Eiwit Onderzoek en het Protein Competence Centre en Ruitenberg ingredients.
Veel van de upcoming eiwitbronnen zijn zogenaamde zij- of reststromen. Bij de productie van voedingsmiddelen blijft er een deel van de grondstof over die niet gebruikt kan worden. Dit deel kan nog steeds voedzame of functionele stoffen bevatten. Een voorbeeld is groene thee. Het residu van de bladeren kan niet voor de thee gebruikt worden, maar bevat wel eiwit. Wageningen University heeft onderzoek gedaan naar eiwitisolatie uit groene thee-residu en eerste stappen gezet.
Over grote algen kun je meer lezen in het dossier zeewier en over eendenkroos kun je meer lezen in dit nieuwsbericht van EVMI. Een studente van de HAS ontwikkelde een visvervanger op basis van zeewier.
Downloads en links
- Special Alternatieve Eiwitbronnen, Veeteelt magazine, 2017
- Effect of positive information and meal-fit on the acceptability of duckweed as human food, in the Netherlands, scriptie M. de Beukelaar, 2018
- Vegaburger uit bietenblad is mogelijk, artikel Resource, 2016
- Biobased Economy: de Potentie van Eiwitten voor Technische Toepassingen, Wageningen University, 2013
- Ontwikkeling en vermarkting van nieuwe eiwitten; ervaren belemmeringen en oplossingen, rapport LEI, januari 2012
- Kleinschalige raffinage van bietenblad: eerste verkenning van de mogelijkheden, rappot PPO, 2013
- Dutch seaweed: an economic analysis of Dutch seaweed (proteins) in the food and feed industry, scriptie K. van der Linden, 2014
- Zeewierproducten veroveren de markt, artikel Voedingsindustrie, april 2018
- Dossier Zeewier, GroenKennisnet, 2017
- Algen, zoekvraag Groen Kennisnet
- Zeewier, zoekvraag Groen Kennisnet
Milieuaspecten
Om tot een kilo vlees te komen is 3 tot 10 kilo plantaardig eiwit nodig (PROFETAS, 2006). Een plantaardig eiwit is door de lagere ecologische voetafdruk beter voor het milieu dan een dierlijk eiwit, maar er valt nog veel te winnen, zowel in de grondstoffen als het productieproces. Eiwitten op zee laten groeien zou nog meer landbouwgrond kunnen besparen.
Productieproces
De grondstoffen zoals zaden of peulvruchten worden tot eiwit isolaat of concentraat verwerkt door verschillende technieken te gebruiken. De gebruikte techniek hangt voornamelijk af van de soort grondstof en de gewenste kwaliteit van het eiwit. Hieronder vind je informatie over deze verschillende technieken.
Toepassingen
Plantaardig eiwit kun je op diverse manieren toepassen in voedingsmiddelen. Van een vegetarische burger tot eiwitisolaat (in baby- en sportvoeding), of hybride vlees (deels dierlijk, deels plantaardig eiwit).
Lees meer
Efficiëntie zegt zowel iets over hoeveel van een gewas er op een hectare groeit als de hoeveelheid eiwit dit het gewas bevat. Als je dit samen neemt kun je de meest voordelige eiwitbron bepalen.
Vaak wordt eiwit uit plantaardige bronnen verkregen door de grondstof fijn te malen en te extraheren. Dit kan gedaan worden via natte processen, maar ook droogfractioneren is in opkomst. Maar je kunt, zoals uitgelegd in dit artikel, ook fermenteren.
De Verenigde Staten en Brazilië zijn de landen waar de meeste sojabonen worden geteeld. Importeren hiervan is belastend voor het milieu. Zijn er eiwitbronnen met minder milieubelasting?
Blonk Consultants ontwikkelde de Kansenkaart Plantaardige Eiwitten, die inzicht geeft in de milieubelasting van tien soorten plantaardige eiwitbronnen.
De FAO, de Food and Agriculture Organization van de Verenigde Naties, heeft een statistiekdatabase, de FAOSTAT. Hierin kun je per land de gewasteelt zien, maar ook de herkomst van verschillende gewassen.
Peulvruchten bevorderen de bodemvruchtbaarheid. Aan de wortels van de plant zitten knolletjes met bacteriën (Rhizobia) die stikstof kunnen binden.
Downloads en links
- Eiwitomslag komt mens, dier en milieu ten goede, artikel Voeding&Visie, 2008
Lees meer
Hoe gaat extractie in zijn werk? Een voorbeeld kun je lezen in dit document van GEA. De grondstof wordt eerst voorbehandeld, daarna geëxtraheerd. Afhankelijk van het type eiwit, wordt de base of het zuur uit de stof geëxtraheerd. De eiwitfractie gaat vervolgens in een fase van coagulatie (samenklonteren), separatie (bijvoorbeeld via selectieve membranen), zuiveren (wassen) en ondergaat een temperatuurbehandeling. Na het drogen heb je als eindproduct zuiver eiwitconcentraat poeder.
Een Wageningse studente deed onderzoek naar het verkrijgen van eiwit uit zonnebloempitten. Lees hier haar scriptie.
Wageningen University heeft gekeken naar het productieproces van quinoa. De standaardmethode blijkt veel chemicaliën en water te gebruiken. Daarom is er een duurzamer productieproces ontwikkeld, wat ook al toegepast wordt voor erwten.
Ook is er onderzoek gedaan naar het duurzaam produceren van eiwitten uit algen door Wageningen University. In 2014 heeft een Wageningse student hier een scriptie over geschreven.
Vanuit de Overheid is er een WOB verzoek "Pigs or peas" gekomen. Een samenvatting kun je hier lezen.
Als je het wereldwijd bekijkt, zie je dat peulvruchten vooral gegeten worden door mensen voor wie vlees en andere dierlijke eiwitten te duur zijn. Peulvruchten bevatten zo’n 20-25 procent eiwit. Tegelijk zijn ze een aantrekkelijk gewas om te telen. Om spliterwten of linzen te telen, heb je maar 50 liter water nodig voor een kilogram opbrengst. Voor bijvoorbeeld een kilo kip is 4325 liter water nodig, en voor rundvlees zelfs 13000 liter. Dit is een belangrijk voordeel voor landen waar water schaars is.
Downloads en links
- Kansrijke eiwitgewassen, WUR en Louis Bolk Instituut, 2016
- Dynamic Modelling and Control of Potato Proteins in Bulk Storage Facilities, scriptie L. van Heeringen, 2016
- Gezocht eiwitten; onbenutte eiwitbronnen geschikt maken voor mens en dier, artikel Wageningen World, 2013
- Technologie voor het maken van een volgende generatie vleesvervangers: de shear cell technologie, rapport FBR-Wageningen UR, april 2013
- Sustainable Protein Technology - an evaluation on the STW Protein programme and an outlook for the future rapport, WUR, 2018
- Sustainable Protein Technology - an outlook for further research samenvatting, WUR, 2018
- Productie van zoutwateralgen voor toepassingen in food (en feed) deelrapport I Achtergrondinformatie zoutwateralgen: selectie van soorten en omgevingsomstandigheden, rapport ACCRES, 2018
- Batchexperimenten met zoute reststromen en verschillende mariene algensoorten: deelrapport II, rapport ACCRES, 2018
- Extraction of protein mixture from rapeseed for food applications, master thesis S. Yonsel, 2018
Lees meer
Een oud-student van de HAS heeft zijn eigen bedrijf opgericht met de boon als concept. Lees meer op zijn website Boon bonen.
Sofine foods is ook een voorbeeld van een bedrijf gespecialiseerd in plantaardige producten. Ze zijn begonnen met tofu, van soja.
NIZO heeft een methode ontwikkeld om eiwitisolaat uit plantaardige bronnen (bijvoorbeeld isolaat uit erwten) te produceren. Dit eiwitisolaat heeft een goede oplosbaarheid en een hoge functionaliteit.
Avebe isoleert aardappeleiwit, te gebruiken in allerlei toepassingen. Ook in dit bericht van NIZO lees je dat aardappeleiwit prima toe te passen is in drank en ijs.
Samenwerkingsverbanden
- The Green Protein Alliance is een vernieuwend samenwerkingsverband van partijen die werken aan het versnellen van de eiwittransitie.
- The Protein Cluster is een samenwerkingsverband tussen meerdere onderzoeksinstanties, lokale overheden en het bedrijfsleven.
- NIZO doet onderzoek naar voeding en gezondheid in samenwerking met het bedrijfsleven. In de afgelopen 15 jaar heeft NIZO de kennis op het gebied van zuiveleiwitten ingezet om plantaardige eiwitten beter en breder toepasbaar te maken.
- Het Planeet is ook een branche organisatie voor de promotie van (onderzoek naar) plantaardige eiwitten.
- 2016 was het jaar van de peulvrucht. De FAO heeft een website met infographics en publicaties over de peulvrucht.
- Forum for the future heeft "the protein challenge 2040" opgestart: hoe kunnen we 9 miljard mensen voeden in 2040?
- Wageningen Food&Biobased Research doet onderzoek naar voedsel in samenwerking met het bedrijfsleven.
- De HAS Den Bosch werkt in het project PULSE samen met NIZO en bedrijven in food. Dit project is gericht op eiwittransitie.
Video's
- Helaas, uw cookie-instellingen zijn zodanig dat de Video niet getoond kan worden - pas uw permissie voor cookies aan
- Helaas, uw cookie-instellingen zijn zodanig dat de Video niet getoond kan worden - pas uw permissie voor cookies aan
- Helaas, uw cookie-instellingen zijn zodanig dat de Video niet getoond kan worden - pas uw permissie voor cookies aan
Actueel
Recente berichten Groen Kennisnet
Eiwittransitie
Eiwittransitie is de overgang van de consumptie van dierlijk eiwit naar meer plantaardige eiwitten. The Green Protein Alliance maakt zich hier sterk voor. Lees hier het Green Protein Growth Plan.
Ook de WUR doet onderzoek naar het veranderende eetpatroon. Lees hier een publicatie over Food Transitions 2030
Downloads en links
- The economics of meeting future protein demand, scriptie K. Markiewicz, 2010
- Op weg naar een duurzamere eiwitvoorziening; Economische en duurzaamheidsconsequenties van hybride vlees, scriptie A. Smits, 2011
- The evolution of a plant-based alternative to meat, artikel Agro Food Industry High Tech, 2014
- Eiwittransitie, zoekvraag Groen Kennisnet
- Naar een gezond en duurzaam voedselpatroon, een verkenning naar potenties en dilemma’s, Blonk Milieuadvies BV, december 2010
- Ontwikkeling en vermarkting van nieuwe eiwitten; ervaren belemmeringen en oplossingen, rapport LEI, januari 2012
- Naar een voedselbeleid, WRR, 2014
- Casus Grassa, grasraffinage dossier Kennisnet Biobased
- Project Meer en Beter Eiwit, Wageningen University & Research
Leermateriaal
- Kiemquest eiwittransitie, Ontwikkelcentrum
- Nieuwe eiwitbronnen als vleesvervangers, factsheet Voedingscentrum, 2015
- Eiwitten, Voedingscentrum Encyclopedie beknopt overzicht met basisinformatie over eiwitten
- Novel foods, Voedingscentrum Encyclopedie beknopt overzicht met informatie over toelating van nieuwe voedingsmiddelen op de Europese markt
- Eiwit uit een ander vaatje, artikel Veeteelt Vlees, november 2011
Foto's: Shutterstock
Laatste wijziging aan dit dossier: 24 september 2018