Dossier
Stikstof
Nederland stoot te veel stikstof uit. Het Programma Aanpak Stikstof (PAS) mag de overheid niet meer gebruiken waardoor projecten stil komen te liggen. Daarom kwam de overheid in november 2019 met maatregelen om ruimte te bieden aan woningbouw, infrastructuur en natuurherstel. In oktober 2020 legt het kabinet wettelijk vast dat de natuur herstelt en de uitstoot van stikstof daalt.
Wat is stikstof, en waarom geeft dit zo'n probleem? Wie stoot stikstof uit? Welke maatregelen kun je nemen? Lees er alles over in dit dossier over stikstof.
- Helaas, uw cookie-instellingen zijn zodanig dat de Video niet getoond kan worden - pas uw permissie voor cookies aan
Recente berichten
Wat is stikstof?
Stikstof is een gas. 78% van onze lucht bestaat uit stikstof. Dit stikstof (N₂) zit er van nature in en is niet-reactief. Maar die stikstof is geen probleem. De stikstof die wel een probleem vormt, is reactief stikstof dat vooral wordt uitgestoten door toedoen van de mens. Deze stikstof gaat een verbinding aan met andere stoffen, zoals zuurstof en waterstof. Hierbij ontstaan stikstofoxiden (NOx) en ammoniak (NH₃).
Wat is het probleem?
Nederland is kampioen stikstofuitstoot (ook wel stikstofemissie genoemd). We stoten veel reactief stikstof uit dat een groot probleem oplevert voor de natuur. Vanaf 1990 is de stikstofuitstoot meer dan gehalveerd. Dat Nederland nu toch 'op slot zit' komt door een uitspraak van de Raad van State in mei 2019. De Raad, de hoogste bestuursrechter van Nederland, oordeelde dat het Programma Aanpak Stikstof (PAS)van de Rijksoverheid niet deugt.
Wie stoot stikstof uit?
Nederland produceert per hectare de grootste hoeveelheid stikstof van Europa, bijna vier keer de gemiddelde waarde. In Nederland zijn de grootste uitstoters de landbouw (61%), het wegverkeer (15%), de industrie (9%), het niet-wegverkeer (6%) en huishoudens en kantoren (6%). De depositie van stikstof in Nederland is voor 46% afkomstig uit de Nederlandse landbouw. Meer dan 30% van de stikstofdepositie komt uit het buitenland. Maar vanuit Nederland gaat drie keer zoveel stikstof naar andere landen dan wat Nederland van het buitenland ontvangt.
Lees meer
De hoeveelheid reactief stikstof op aarde is afgelopen eeuw verdubbeld, aldus hoogleraar Jan Willem Erisman in een video van de Universiteit van Nederland. Als er bij processen reactief stikstof vrijkomt, spreken we ook wel van stikstofuitstoot.
De vrijgekomen stikstofoxiden en ammoniak in de lucht komen uiteindelijk weer op de grond terecht. Dit heet stikstofneerslag, ook wel stikstofdepostie genoemd. Ammoniak slaat gemiddeld genomen dichter bij de bron neer dan stikstofoxiden.
Downloads en links
- Wat is stikstof? RIVM
- Dossier Stikstof Wageningen University & Research
- Dossier Ammoniak, Wageningen University & Research
- Het stikstofprobleem in 5 vragen Resource, 2019
- Vijf vragen over stikstof Kennislink, 2019
- Minder stikstof, dat kan best, artikel Wageningen World, 2019
Lees meer
In het PAS werkte de Nederlandse overheid aan het terugdringen van de stikstofuitstoot. Dit stikstofbeleid voldoet echter niet aan de Europese Habitatrichtlijn. Hierin staat dat de biodiversiteit van beschermde natuurgebieden niet verder achteruit mag gaan. 72% van de landnatuur in Nederland heeft te maken met te hoge stikstofwaarden.
Projecten van de woningbouw, landbouw en infrastructuur die stikstofdepositie tot gevolg hebben worden geraakt door de uitspraak van de Raad van State.
Helpdesk
Iedereen met vragen over stikstof of vergunningen kan terecht bij de helpdesk van BIJ12, de uitvoeringsorganisatie van de twaalf provincies.
Downloads en links
- Het stikstofprobleem en de kansen, artikel Grondig 2020
- PAS Monitoringsrapportage stikstof 2018 RIVM, 2019
- Stikstof en drinkwater, artikel Waterspiegel, maart 2020
- Vragen en antwoorden over het PAS Website Rijksoverheid
Lees meer
Ongeveer 60% van de Nederlandse stikstofemmissie bestaat uit ammoniak (NH₃), vooral afgkomstig uit mest in veeteelt. Ongeveer 40% bestaat uit stikstofoxiden (NOx), vooral afkomstig van industrie en verkeer.
Meetmethode
Boeren stellen de meetmethode van de overheid ter discussie. Maar deze is voldoende wetenschappelijk onderbouwd. Wel gaat de overheid het aantal metingen verfijnen.
- Meer meten, robuuster rekenen, rapport Adviescollege Meten en Berekenen Stikstof, 2020
- Kabinetsreactie op 'Meer meten, robuuster rekenen', Kamerbrief LNV, oktober 2020
- Vragen & antwoorden over de meetmethode
- Openheid over stikstof RIVM, 2019
Meststoffen
Emissiearme stallen zijn niet voldoende, er wordt ingezet op innovatie.
- 'Stikstofverliezen uit mest in stallen en mestopslagen’, rapport Commissie Deskundigen Meststoffenwet (CDM), juni 2020
- Kabinetsreactie op 'Stikstofverliezen uit mest in stallen en mestopslagen', Kamerbrief LNV, 13 oktober 2020
- Vragen & antwoorden over meststoffen
Bouw
Bouwactiviteiten met tijdelijke en beperkte uitstoot mogen doorgaan.
Het Ammoniakkartel
In 2014 publiceerde V-focus ‘Het Ammoniakkartel’. De reeks leidde tot ophef en Kamervragen.
Downloads en links
- Mest verdunnen met water, artikel Veeteelt, februari 2020
- ‘Stikstof is een internationaal probleem’, Kennislink, oktober 2019
- Factsheet Stikstofbronnen, WUR, oktober 2019
- Stikstofverlies uit opgeslagen mest, rapport CBS, 2019
- Ontwikkelingen in de stikstofdepositie, rapport RIVM, 2018
- Factsheet Emissies en depositie van stikstof in Nederland, TNO, 2019
- Stikstofdepositie per bron, infographic Rijksoverheid
- Dossier Mest en Milieu Veehouderij, Groen Kennisnet
Wat zijn de gevolgen?
Stikstof verrijkt de bodem. Dat heeft tot gevolg dat planten die weinig stikstof nodig hebben overwoekerd worden door planten die juist goed groeien door stikstof. Daardoor verdwijnen bijzondere planten en staan de dieren en insecten die afhankelijk zijn van deze planten onder druk. Een toename van stikstof heeft dus tot gevolg dat de biodiversiteit (soortenrijkdom in een bepaald gebied) afneemt. Om de natuurkwaliteit te behouden zal de stikstofuitstoot omlaag moeten.
De uitstoot van stikstof heeft, naast de afname van biodiversiteit, meer effecten. Het tast ook de water-, bodem- en luchtkwaliteit aan. De uitstoot van stikstof(mon)oxiden (NO) van vrachtverkeer zorgen voor meer fijnstof. Lachgas (N₂O) is een broeikasgas dat de ozonlaag kan aantasten. Dit is nadelig voor mens en dier.
Natura 2000
Natura 2000 is een Europees netwerk van beschermde natuurgebieden. In deze Natura 2000-gebieden worden bepaalde dieren, planten en hun natuurlijke leefomgeving beschermd om de biodiversiteit te behouden. In Nederland zijn 160 Natura 2000-gebieden aangewezen, dit is 13,3% van het landoppervlak.
Welke maatregelen?
November 2020: natuur bijgetekend?
In de habitatkaart van stikstofmodel Aerius blijkt stikstofgeboelige natuur te zijn bijgetekend. Dit heeft consequenties voor de bedrijven in de omgeving. Zijn de procedures goed verlopen?
- Veel stikstofgevoelige natuur bijgetekend in rekenmodel Aerius (2017 – 2020), rapport Stichting Agrifacts, november 2020
- Kamerbrief: reactie op 'bijplussen stikstofnatuur’, november 2020
November 2020: opkoop veehouderijen
Er komt een extra mogelijkheid om te stoppen voor agrarische bedrijven met hoge stikstofuitstoot dichtbij Natura-2000 gebieden. Provincies krijgen budget om ze aan te kopen, op basis van vrijwilligheid.
Oktober 2020: Wetsvoorstel
Het kabinet legt vast dat de natuur herstelt en uitstoot van stikstof daalt met 26%.
- Wetsvoorstel Stikstofreductie en natuurverbetering
- Kamerbrief over wetsvoorstel, Kamerbrief LNV, oktober 2020
- Stikstofreductie en natuurverbetering: de maatregelen op een rij Nieuws GKN
Aug 2020: geen veevoermaatregel
De maatregel levert te weinig stikstof afname op: er zit te weinig eiwit in het gras.
- Bijstelling aanpak stikstofproblematiek, ministerie LNV, augustus 2020
- Vragen over de tijdelijke veevoermaatregel
Juni 2020: Advies
De stikstofuitstoot moet met minstens 50% omlaag voor natuurherstel.
- Niet alles kan overal, rapport Adviescollege Stikstofproblematiek, juni 2020
- Kabinetsreactie op ‘Niet alles kan overal’, Kamerbrief LNV, oktober 2020
- Vragen & antwoorden over de stikstofproblematiek
Blijf op de hoogte
Rapport scheepvaart
In november is een rapport geschreven. Dit bevat een inventariserend onderzoek naar de vraag of vermindering van de vaarsnelheid effectief kan zijn voor vermindering van de stikstofemissie door zowel de zeevaart als de binnenvaart.
- Inventariserend onderzoek naar vermindering stikstofemissie door snelheidsbeperking scheepvaart Marin, oktober 2020
Video's
- Helaas, uw cookie-instellingen zijn zodanig dat de Video niet getoond kan worden - pas uw permissie voor cookies aan
Lees meer
Natuurherstel
Uit twee onderzoeken - uitgevoerd door Witteveen+Bos en Arcadis - blijkt dat herstel van kwetsbare natuurgebieden mogelijk is. De vraag is alleen tegen welke prijs en of dat in verhouding is. Daarover gaat het Rijk in gesprek met de Europese Commissie.
- Rapport over natuurherstel, rapport Witteveen+Bos, 2020
- Rapport over natuurherstel, rapport Arcadis, 2020
- Kabinetsreactie op natuurherstel, kamerbrief LNV, oktober 2020
- Vragen & antwoorden over natuurherstel
Downloads en links
- Stikstof, planten en vlinders, artikel Vlinders 2020
- Wat doet een te veel aan stikstof in onze natuur? artikel Vakblad natuur bos landschap, oktober 2019
- Stikstof verandert soortengemeenschappen van vlinders en bijen, bericht NatureToday 4 december 2019
- Inzichten stikstofdepositie op natuur Rapport Wageningen Environmental Research oktober 2019
- Natura 2000-gebieden in Nederland, Ministerie van LNV
- Nadelige gevolgen van een te hoge stikstofuitstoot Factsheet Rijksoverheid
- Waarom is een sterke natuur zo belangrijk? Infographic Rijksoverheid
Lees meer
Mei 2020: Veevoermaatregel
Schouten wil een tijdelijke limiet voor de hoeveelheid eiwit in veevoer.
- Wijziging van de Regeling diervoeders 2012, kamerbrief mei 2020
Januari 2020: Advies
Luchtvaart mag groeien als uitstoot van stikstof daalt.
- Advies luchtvaartsector adviescollege Stikstofproblematiek januari 2020
November 2019: Maatregelen
Landbouwcollectief presenteert voorstel stikstofaanpak.
Het kabinet stelt 500 miljoen euro extra beschikbaar.
Het kabinet komt met maatregelen: aanpassen van veevoer, verlaging maximumsnelheid, en een 'warme saneringsregeling' varkenshouderijen. Dit levert stikstofruimte op voor de bouw, infrastructuur en natuurherstel.
- Uit de gecreëerde stikstofimpasse, voorstel Landbouw Collectief, 2019
- Subsidieregeling sanering varkenshouderijen, RVO, 2019
- Factsheet maatregelenpakket Rijksoverheid, 2019
Oktober 2019: Boerenprotest
Het eerste boerenprotest.
In een kamerbrief staat de vrijwillige saneringsregeling voor boeren en regels voor extern salderen en verkoop van stikstofrechten.
De Volkskrant meldt dat het kabinet waarschuwingen van de PAS genegeerd heeft. De minister ontkent dit.
- Aanpak stikstofproblematiek Kamerbrief LNV, oktober 2019
- Zes weken in de ban van stikstof, artikel Veeteelt 2019
- Reactie op de Volkskrant , kamberbrief LNV, oktober 2019
September 2019: Advies
Drastische maatregelen zijn nodig, zoals verlaging van de maximumsnelheid.
- Niet alles kan Adviescollege Stikstofproblematiek, september 2019
Downoads en links
- Bouwstenen voor nieuw stikstofbeleid , Tijdschift Milieu april 2020
- Geen halvering melkveestapel, wel van de input stikstof, Buurt en regio, april 2020
- Limburgs Aanvalsplan Stikstof, rapport provincie Limburg 2020
- Vraag & antwoord stikstofmaatregelen Landbouw, LNV 2020
- Naar een ketengerichte aanpak om ammoniakemissie te reduceren, rapport Wageningen Livestock Research, 2019
- Pak vooral de koeienstal aan?, artikel Resource, 2019
- Stikstofbeleid: balans economie - ecologie, weblog WUR, 2019
Meer video's
- Stikstof en natuur LNV Webinar, juli 2020
- Stikstof en landbouw LNV Webinar, juli 2020
- Waarom heeft Nederland een stikstofprobleem?, Universiteit van Nederland
- Stikstofvragen beantwoord | Vraag van Bart (infraprojecten), Ministerie van Landbouw, mei 2020
- Stikstofvragen beantwoord | Vraag van Tijn en Roos (woningen), Ministerie van Landbouw, mei 2020
- Stikstofvragen beantwoord | Vraag van Ruben (natuur), Ministerie van Landbouw, mei 2020
- Stikstofvragen beantwoord | Vraag van Chris (kringlooplandbouw), Ministerie van Landbouw, mei 2020
- Stikstofvragen beantwoord | Vraag van Anneke (boeren), Ministerie van Landbouw, april 2020
- Waarom stikstof Nederland in z'n greep heeft, NOS op 3, 2019
- Helaas, uw cookie-instellingen zijn zodanig dat de Video niet getoond kan worden - pas uw permissie voor cookies aan
(Bron foto's: Shutterstock)
Laatste wijziging aan dit dossier: 04 november 2020