Dit rampbestrijdingsplan is tot stand gekomen onder regie van de werkgroep hoogwater Maas Limburg, bestaande uit vertegenwoordigers van de veiligheidsregio’s Limburg-Noord en Zuid-Limburg, Rijkswaterstaat, Waterschap Limburg, politie-eenheid Limburg en Defensie. Dit plan is opgesteld naar aanleiding van de bestuurlijke wens in beide veiligheidsregio’s om een specifiek plan te hebben voor de hoogwaterproblematiek rondom de Maas. Hoewel rondom de Maas vele voorzieningen zijn getroffen om wateroverlast te voorkomen, kunnen primaire waterkeringen bezwijken of overstromen. Dat hebben de inwoners van Limburg in 1993 en 1995, maar helaas in 2021 opnieuw, ervaren. Hoogwater wijkt op facetten af van de reguliere rampenbestrijding en crisisbeheersing, zowel qua tijdsverloop als qua verantwoordelijkheden. Met dit rampbestrijdingsplan wordt beoogd dat de (crisisorganisaties van de) Limburgse veiligheidsregio’s adequaat zijn voorbereid op dergelijke incidenten, in nauwe samenwerking met de overige organisaties in het speelveld, zoals de gemeenten, Rijkswaterstaat, Waterschap Limburg, Defensie en de politie. Het rampbestrijdingsplan hoogwater is niet nieuw. Wel is het rampbestrijdingsplan naar aanleiding van de hoogwatercrisis van 2021 en de daarover verschenen evaluaties geactualiseerd. Zo is ervoor gekozen om het Impact Analyse Team een plek te geven in dit rampbestrijdingsplan en is het uitgebreid met informatie en handelingsperspectief ten aanzien van de meest risicovolle beken en zijrivieren in Limburg. Zowel mono- als multidisciplinair zijn Waterschap Limburg, Rijkswaterstaat en de Limburgse veiligheidsregio’s op het moment van schrijven van dit plan echter nog bezig met het opvolgen van de aanbevelingen uit de evaluaties, waardoor niet alle ontwikkelingen en verbeterpunten in deze versie van het rampbestrijdingsplan kunnen worden verwerkt. De komende jaren zal het rampbestrijdingsplan daarom jaarlijks worden geactualiseerd.

In juli 2021 zijn grote delen van Limburg getroffen door hevige regenval. In korte tijd steeg het water in de Limburgse beken tot recordhoogte. Dit leidde op verschillende plaatsen tot overstromingen en daarmee tot schade aan huizen en bedrijven. In deze casestudie-analyse is voor Valkenburg onderzocht waarom sprake van grootschalige overstromingen en de Geul de grote hoeveelheid water niet goed af kon voeren en buiten haar oevers trad.

Tijdens het hoogwater van juli 2021 waren de afvoeren van de Roer en de Maas extreem hoog. Deze afvoeren waren hoger dan de afvoeren die we verwachten bij een 1/100 jaar gebeurtenis. De Roer en de Maas komen samen in de Roerdelta. In de Roerdelta is tijdens deze gebeurtenis geen sprake geweest van grootschalige overstromingen. Wel zijn de hockeyvelden van Concordia overstroomd en zijn bewoners van de wijken langs de Hambeek in Roermond geëvacueerd op basis van de afvoervoorspellingen van de Roer. Met deze effecten in het achterhoofd vragen omwonenden en beleidsmakers zich af of met andere keuzes in het waterbeheer deze effecten waren afgewend. Een mogelijke beheersmaatregel was het inzetten van de Roer-overlaat. Waterschap Limburg heeft de Roer-overlaat niet ingezet tijdens het hoogwater van juli 2021, omdat de dijken rond de Roer- overlaat zijn afgekeurd en er daarom een kans bestond dat de dijken rond de Roer-overlaat zouden doorbreken met grootschalige overstromingen tot gevolg.

Het doel van het onderzoek naar de waterkeringen langs de Maas is: 1) Verkrijgen van een overzicht van de in juli 2021 opgetreden incidenten. 2) Meer inzicht krijgen in de uitwerking en toepasbaarheid van de beoordeling van de waterkeringen op basis van de beoordelingssystematiek van het WBI (Wettelijk Beoordelingsinstrumentarium 2017). Bij dit deelonderzoek naar de waterkeringen langs de Maas is gestart met het beantwoorden van de vraag ‘wat is er gebeurd in juli 2021 en hoe heeft het systeem gefunctioneerd?’ Er is een overzicht gemaakt van locaties waar tijdens het hoogwater van juli 2021 sprake was van een incident. Vervolgens is gekeken of deze observaties/incidenten overeen komen met resultaten uit de beoordeling van de kering. Het is relevant te zien of bijvoorbeeld de incidenten met zandmeevoerende wellen vooral waargenomen zijn op locaties die onder de signaleringswaarde zitten. Of had men op basis van de beoordeling juist op andere locaties incidenten verwacht?

Aandacht voor de nafase bij een overstroming is een onderdeel van het project ‘Van dreigend hoogwater tot en met evacuatie’. In het project is aandacht besteed aan herstel en wederopbouw én aan de psychosociale zorg (nazorg). Specifieke aandacht voor de nafase is nodig omdat er nog veel onduidelijkheden zijn rondom deze fase. Een literatuuronderzoek en gemobiliseerde kennis van experts is de basis van deze studie. Uiteindelijk is binnen het project een checklist ontwikkeld. In de checklist zijn verschillende activiteiten gedefinieerd die mogelijk plaats moeten vinden om na een overstroming om weer terug te keren naar de ‘normale’ situatie. Gesteld is ‘mogelijk plaats moeten vinden’, omdat dit afhankelijk zal zijn van de lokale situatie en de omvang van de overstroming. Er is ook specifiek aandacht besteed aan nog openstaande vragen rondom de nafase. Niet alleen de technische invalshoek staat in deze handreiking centraal. Ook is aandacht besteed aan de bestuurlijke en beleidsmatige aspecten rondom de nafase. Deze handreiking is bedoeld voor iedereen die op een overzichtelijke manier op de hoogte wil zijn van de in het project ontwikkelde kennis rondom de nafase bij een overstroming. Met de ontwikkelde checklist en met de benoemde vragen biedt deze handreiking concrete hulpmiddelen om crisisteams en beleidmakers verder te helpen met het nadenken over en voorbereiden op de nafase

In juli 2021 hebben delen van België, Duitsland en Nederland te maken gehad met hevige regenval en overstromingen. In Nederland is vooral de provincie Limburg hierbij vooral hevig geraakt. Om lessen voor de toekomst te kunnen trekken uit deze gebeurtenis is een vragenlijst ontwikkeld door onderzoekers van het Instituut voor Milieuvraagstukken van de Vrije Universiteit in samenwerking met onderzoekers van Deltares, TU Delft en HKV Lijn in Water. Deze vragenlijst is begin 2022 uitgezet bij zowel huishoudens als bedrijven in de overstroomde gebieden en gebieden die te maken hebben gehad met een grote overstromingsdreiging. In deze vragenlijst worden thema’s behandeld zoals ervaringen met de overstroming, evacuatie, veroorzaakte schade en de afhandeling van deze schade, waarschuwingen en de maatregelen of acties die de burgers en bedrijven ondernomen hebben om hun schade verminderen. Hierbij worden de eerste resultaten van deze vragenlijststudie openbaar gemaakt.

In juli 2021 overstroomde de Maas in Limburg. Twee medewerkers van Natuurmonumenten blikken in vakblad Natuur Bos Landschap terug op de ramp. In het stroomgebied laten ze zien op welke manier de natuur zich herstelt.

Voor u ligt de tweede OFL-rapportage voor de beleidstafel Wateroverlast en Hoogwater. In deze rapportage staan adviezen en reacties vanuit het maatschappelijk veld op aanbevelingen van de beleidstafel over de aanpak en voorkoming van wateroverlast en hoogwater. De eerste OFL-rapportage is in januari 2022 opgesteld. De beleidstafel Wateroverlast is opgericht naar aanleiding van de ingrijpende gebeurtenissen in de zomer van 2021, toen grote delen van Limburg getroffen werden door hevige neerslag met overstromingen als gevolg. Zowel de materiële als emotionele schade van deze ramp was groot.

In juli 2021 zijn grote delen van Limburg getroffen door hevige regenval. Dit leidde op verschillende plaatsen tot overstromingen en daarmee tot schade aan huizen en bedrijven. Ook delen van België en Duitsland overstroomden met zeer veel schade en verlies aan mensenlevens tot gevolg. Het hoogwater riep veel vragen op, zowel bij bewoners als bij instanties zoals gemeenten, het waterschap en de provincie. Om antwoord te kunnen geven op deze vragen wordt door Deltares, in opdracht van waterschap en provincie Limburg een zogenaamde watersysteemevaluatie uitgevoerd. Hierbij wordt eerst onderzocht hoe het watersysteem in Zuid-Limburg functioneert. (Hoe stroomt het regenwater af naar de beken? Waar bevinden zich knelpunten?) Daarna worden mogelijke maatregelen verkend die genomen zouden kunnen worden om de kans op en/of de gevolgen van een overstroming te verkleinen. De aankomende watersysteemevaluatie zal betrekking hebben op heel Zuid-Limburg. Voorafgaand aan deze brede evaluatie is gestart met analyses voor vier ‘casestudies’. Dit rapport gaat over deze analyses. De casestudies bestaan uit vier gebieden (Valkenburg, Geulmonding, Roermonding en Eygelshoven) waar, net als op veel andere locaties in Zuid- Limburg, afgelopen zomer sprake was van wateroverlast of van grootschalige overstromingen.

Overstromingen hebben enorme gevolgen voor de samenleving, zowel wat betreft de omvang van de schade als het aantal mogelijke slachtoffers. Scenario’s voor overstromingen bij omstandigheden die extremer zijn dan waarop de dijken zijn ontworpen betreffen grote delen van de Nederlandse kust, het rivierengebied of het merengebied. In waterhuishoudkundige termen betekent dit een overstroming van meerdere dijkringen. Overstromingen treffen niet alleen de geïnundeerde dijkringen, maar ook de omliggende gebieden die taken hebben bij de hulpverlening en opvang van slachtoffers. Om snel en efficiënt te kunnen optreden bij een (dreigende) overstroming is zorgvuldige afstemming tussen overheid, burger en bedrijfsleven noodzakelijk. Dit draaiboek beschrijft de werkwijze van de functionele kolom, beschouwd vanuit het perspectief van Verkeer en Waterstaat

Het doel van dit onderzoek is het inventariseren van de effecten van overstromingen op de levering van drinkwater met focus op het drinkwaterleidingnet. De aanname bij deze studie is dat de drinkwaterproductielocaties ofwel in werking blijven of zeer snel worden hersteld. De scope van het huidige onderzoek is het transport en het distributienet tot en met de aansluitleiding.

In juli 2021 zijn grote delen van Limburg getroffen door hevige regenval en overstromingen. Ook delen van België en Duitsland overstroomden met zeer veel schade en verlies aan mensenlevens tot gevolg. Dit betrof een extreme en ongeëvenaarde gebeurtenis met enorme impact. Daarom is naar aanleiding van de overstromingen deze verkenning uitgevoerd om een eerste stap te maken om beschikbare informatie over deze gebeurtenis te verzamelen en analyseren. Het onderzoek is uitgevoerd door een breed consortium (TU Delft, Deltares, HKV Lijn in Water, VU Amsterdam, Universiteit Utrecht, KNMI, WUR, Erasmus MC en Universiteit Twente) in opdracht van het Expertise Netwerk Waterveiligheid (ENW). Waterschap Limburg en Rijkswaterstaat hebben hun medewerking verleend middels onder andere het aanleveren van informatie, begeleiden van veldbezoeken en interviews. Een overstroming heeft effect op de hele maatschappij. Daarom zijn niet alleen hydrologische en civieltechnische onderwerpen beschouwd, maar ook de maatschappelijke gevolgen van overstromingen, de crisisrespons en de gezondheidseffecten.

Rijkswaterstaat (RWS) heeft het lectoraat Crisisbeheersing van het Nederlands Instituut Publieke Veiligheid (NIPV) gevraagd om een evaluatie uit te voeren naar de aanpak van de hoogwatercrisis in Limburg. Deze evaluatie richt zich op de periode van volledige opschaling tot en met de afschaling en heeft als doelstelling dat de crisisorganisatie van RWS kan leren van de inzet en waar nodig de crisisaanpak aan kan scherpen. De volgende thema’s komen hierbij aan bod: de samenwerking binnen RWS, het organiseren van het crisismanagement en het adviseren over een hoogwatersituatie.

De Beleidstafel wateroverlast en hoogwater geeft een 1e advies over waterbeleid naar aanleiding van de wateroverlast in Limburg en delen van Brabant in juli 2021.

In juli 2021 leidde extreme neerslag in Limburg en de omliggende buurlanden tot regionale overstromingen. Om beter voorbereid te zijn op extreme neerslag heeft de minister van Infrastructuur en Waterstaat de Beleidstafel wateroverlast en hoogwater ingesteld. De beleidstafel is opgedeeld in 7 werksporen. Deze werksporen hebben vanaf oktober 2021 het bestaande beleid geëvalueerd. In februari heeft dat geleid tot een eerste advies op basis van eerste inventarisaties. De onderzoeken zijn eind augustus afgerond en leiden tot het tweede advies. De werksporen hebben hun resultaten via een samenvattende memo opgeleverd. De aanbevelingen uit de memo zijn benut voor de rapportage van de beleidstafel. Dit is echter in samenvattende vorm. Dit document bevat de uitgebreide opleverdocumenten van de werksporen.

In juli 2021 heeft op de Maas een extreem hoogwater plaatsgevonden. Het betrof een zeer spits zomerhoogwater met een stijging van slechts 2 dagen en topafvoeren van 3310 m3 /s bij St. Pieter en 3284 m3 /s bij Borgharen-dorp. Deze afvoeren zijn meer dan 10% groter dan eerdere wintertoppen en meer dan 65% groter dan de tot dan toe meest extreme zomerpiekafvoer van 2000 m3 /s uit juli 1980 (Van der Veen, 2021). Met dit hoogwater is het voor het eerst sinds 1993 en 1995 weer mogelijk om het functioneren van het model en het gebruik van de operationeel beschikbare gegevens voor een Maasafvoer boven de 3000 m3 /s te analyseren. Met een validatie van het hoogwater van 2021 kunnen de modelresultaten ten aanzien van de waterstanden bij toekomstige hoogwaters beter worden onderbouwd. Dit project is primair bedoeld om de reguliere modellering te toetsen en is dus niet erop gericht om specifieke verbeteringen in het model door te voeren. Modelbouw Deze rapportage beschrijft de opbouw van het historische j21-model van de Maas in DHYDRO.

Dit draaiboek is samengesteld met buurten uit Schin op Geul. Het idee voor het opstellen van een buurtdraaiboek is voortgekomen uit de buurten zelf. Daarnaast sluit het initiatief aan bij de Landelijke Beleidstafel Wateroverlast en Hoogwater die is ingesteld na de hoogwatercrisis in juli 2021. Hierin bedenken rijk, provincie en waterschap quick wins. Dit draaiboek is er alvast een. Dit draaiboek is vooral bedoeld om buurten vóóraf stil te laten staan bij wat er op hen af kan komen tijdens een hoogwatercrisis en te laten zien wat zij collectief en individueel vooraf kunnen regelen. Het draaiboek is uitvoerig; dat komt omdat per fase alle voor die fase relevante aspecten worden herhaald. Het draaiboek is geen wet van Meden en Perzen en de bedoeling is dat het per buurt wordt doorlopen, aangepast en op maat gesneden. Het draaiboek zelf is ook niet primair bedoeld om tijdens een hoogwatercrisis als zodanig te worden gebruikt; het moet vooral uitmonden in praktische kaarten, checklists en goede afspraken vóóraf.

Vorig jaar juli kampte MiddenEuropa met grote overstromingen als gevolg van een periode met zware neerslag. In Duitsland en België was de ramp het grootst. In Nederland, met name in Limburg, was vooral sprake van materiële schade. En wat betekende de overstromingen voor de natuur? Ruim een jaar later blikken we in de Grensmaas terug met twee medewerkers van Natuurmonumenten: boswachter natuurbeheer Ward Walraven en ecoloog Gaby Bollen.

Afgelopen voorjaar was sprake van bijzonder hoogwater op de Mississippi. De rivier voerde op haar hoogtepunt in totaal meer dan 65.000 kubieke meter per seconde af naar de Golf van Mexico, ongeveer vier keer zoveel als de 1/1.250 jaar ontwerpafvoer van de Rijn in Nederland, en overtrof op sommige plaatsen het historische hoogwater van 1927. Bovenstrooms in de Mississippi vonden op diverse plaatsen overstromingen plaats. Dijken werden opgeblazen om het water weg te leiden om overstromingen in steden te voorkomen. Benedenstrooms werd onder andere de Morganza Spillway, een grote overlaat die sinds 1973 niet meer gebruikt was, opengezet om New Orleans te beschermen tegen (nieuwe) overstromingen. De totale schade liep in de honderden miljoenen dollars. Dit artikel geeft een overzicht van dit unieke hoogwater en een doorkijk naar mogelijke maatregelen om het hoogwaterrisico te reduceren.

De drie koepelorganisaties, het IPO, de VNG en de UvW, hebben het ministerie verzocht om een toets van de uitvoerbaarheid van de aanbevelingen uit het eindadvies van de Beleidstafel. Het ministerie van IenW heeft in navolging daarop Berenschot gevraagd om een uitvoeringsscan uit laten voeren. De methodiek voor deze uitvoeringsscan is voorbereid in afstemming met de koepels en IenW. In drie fysieke werksessies (een met gemeenten, een met provincies en een met waterschappen) is de uitvoerbaarheid van de aanbevelingen in beeld gebracht. In deze rapportage zijn de resultaten uit de werksessies verwerkt. Per aanbeveling is, voor zover relevant, aangegeven hoe de verschillende type medeoverheden de duidelijkheid en de uitvoerbaarheid beoordelen. De randvoorwaarden en risico’s worden overkoepelend opgesomd.Hoofdstuk twee bevat algemene bevindingen en een overzicht van de conclusies uit de sessies voor de uitvoeringsscan. Hoofdstuk drie bevat een uitgebreidere onderbouwing per aanbeveling. Slechts de aanbevelingen die zijn behandeld in de sessies, en dus van toepassing zijn op een of meerdere van de betreffende gremia, komen aan bod.